Νέο μάθημα Θρησκευτικών ή νέο μάθημα ανάμειξης Θρησκειών; της Ελένης Βασσάλου

ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΟΓΟΙ

ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΣΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Γράφει η Ελένη Βασσάλου, Θεολόγος

Στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών το μάθημα των Θρησκευτικών επιδιώκεται ν’ αποκτήσει ταυτότητα που να υπηρετεί την πολυπολιτισμικότητα υπό τον πνευματικό έλεγχο της Νέας Εποχής του 21ου αιώνα. Μ’ αυτήν την προοπτική σχεδιάζεται η διδασκαλία των θεματικών του ενοτήτων. Όλο αυτό το μόρφωμα, όπως είναι φυσικό, παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα και αντιφάσεις, βρίσκοντας εφαρμογή ο λόγος του Κυρίου: «Οὐδείς δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν· ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει καὶ τὸν ἕτερον ἀγαπήσει, ἢ ἑνὸς ἀνθέξεται καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει, οὐ δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ» (Ματθ. 6,24)...

***

Α. Οι στόχοι του Π.Σ.

1. Στο Π.Σ. οι σκοποί της εκπαίδευσης του Ν. 1566/ 1985 εκλαμβάνονται ως νομιμοποίηση του ομολογιακού-κατηχητικού μαθήματος (σ. 8).

Σχόλια:

•  Εγείρεται το ερώτημα: Δε χρειάζεται «οι ελεύθεροι, υπεύθυνοι, δημοκρατικοί πολίτες» «να εμπνέονται από αγάπη προς τον άνθρωπο, τη ζωή και τη φύση και να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα και τα γνήσια στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης»; Βλάπτονται οι ίδιοι; Βλάπτουν τους άλλους; Γιατί έπρεπε αυτοί οι παιδαγωγικοί στόχοι ν’ αλλάξουν; 

• Επιπλέον, ο όρος «ομολογιακός» παραπέμπει στο χώρο του Προτεσταντισμού και όχι στο Ορθόδοξο μάθημα, ενώ ο όρος «κατηχητικός» ανακαλεί τις αρνητικές περί κατηχητικών σχολείων εντυπώσεις, που βεβαίως δεν ισχύουν για μάθημα που έχει εγκρίνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Υπουργείο Παιδείας.

2. Οι συντάκτες του ΠΣ. ενώ δέχονται ότι το ΜτΘ απομακρύνθηκε το 2002 από τον κατηχητικό χαρακτήρα του (σ.10), διαβλέπουν κινδύνους «θρησκευτικής απομόνωσης» με αφορμή τις «διεθνείς εξελίξεις», μολονότι αναγνωρίζουν ότι οι χώρες της Ευρώπης υιοθετούν και εφαρμόζουν «ποικιλία ειδών ΜτΘ» (σ.11), για να καταλήξουν ότι «σήμερα μπροστά στη ραγδαία αλλαγή συνθηκών και αναγκών, υποστηρίζεται η σύνθεση των κατευθύνσεων…» (σ.17).

Σχόλια:

• Καταρχήν, ποιοι απαιτούν το ΜτΘ ν’ αλλάξει προσανατολισμό; Κι οι οραματιστές των μεταρρυθμίσεων ποιον ρώτησαν; Από ποιον «πήραν ευχή», έγκριση για ριζικές μεταρρυθμίσεις; Απαντά αυτή η προσπάθειά τους σε αντίστοιχο εκπεφρασμένο αίτημα του Ορθόδοξου ελληνικού λαού, ο οποίος έχει το κατοχυρωμένο δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας, καθώς και το δικαίωμα να εξασφαλίζει τη μόρφωση - διαπαιδαγώγηση και εκπαίδευση των τέκνων του σύμφωνα με τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές του πεποιθήσεις; (Άρθρο 13 §1 και 16 §2 του Συντάγματος, Διεθνής Σύμβαση της Ρώμης της 4ης Νοεμβρίου 1950, άρθρο 2 του 1ου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ατόμου (ΕΣΔΑ) και 18.4 στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ). Οι αποφάσεις των διεθνών συμβάσεων είναι δεσμευτικές για την κυβέρνηση, διότι βάσει του άρθρου 28 του Συντάγματος, οι διεθνείς συμβάσεις… αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου).

• Εκείνοι που προωθούν τις σημερινές αλλαγές είναι οι ίδιοι που το 2002 πέτυχαν, όπως αναγράφουν, να διδάσκεται το ΜτΘ «με πνεύμα διαλόγου, ελευθερίας, καταλλαγής, χωρίς ομολογιακή εμμονή, κατηχητισμό, φανατισμό…». Σε ποια ισχυρή λογική βάση στηρίζεται η απαίτηση το ΜτΘ ν’ αλλάξει προσανατολισμό;

• Ομολογούν ότι το ΜτΘ ποδηγετείται πλέον από τις «διεθνείς εξελίξεις» των αρχών του 21ου αιώνα (σ.10). Αν όμως το κριτήριο των εκάστοτε «διεθνών εξελίξεων» επικρατήσει τελικά στη λογική του ΜτΘ, είναι πασιφανές ότι το μάθημα, παύει να στοχεύει στην αναγνωρισμένη και νομικά κατοχυρωμένη αποστολή του - να εξασφαλίζει τη μόρφωση και εκπαίδευση που επιθυμούν και δικαιούνται οι Έλληνες πολίτες σύμφωνα με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις - για δύο βασικούς λόγους:

α) Η τεχνητή σύνθεση θρησκευτικών ιδεών και βιωμάτων διαφορετικής προελεύσεως, περιεχομένου και προσανατολισμών τελικά δεν αποδίδει την ταυτότητα ούτε του Χριστιανισμού, ούτε κάποιου θρησκεύματος.

β) Χωρίς φρένο, το ΜτΘ θα μετεξελίσσεται και θα εκφυλίζεται ώσπου να χάσει κάθε λόγο υπάρξεώς του, καθώς θα ταυτιστεί με το περιεχόμενο και τους σκοπούς άλλων μαθημάτων «Κοινωνικών - Ανθρωπιστικών - Πολιτισμικών σπουδών».

• Οι συντάκτες του ΠΣ. επικαλούνται αλλαγές στις συνθήκες και την ποικιλία των προσανατολισμών. Δεν πρόκειται για κάτι νέο. Είναι πάγιο φαινόμενο, ακριβώς επειδή ο άνθρωπος διαθέτει το χάρισμα της ελευθερίας. Το οποιοδήποτε είδος θρησκευτικής εκπαίδευσης δεν είναι σε θέση να καταργήσει την έμφυτη διάθεση του ανθρώπου να διαφοροποιείται με νέες επιδιώξεις. Επομένως το νέο Π.Σ. δεν έχει εξασφαλίσει ούτε τη σύνθεση των κατευθύνσεων, ούτε την εκούσια αποδοχή τους. Το ζητούμενο είναι αν η αλλαγή του προσανατολισμού του ΜτΘ προκύπτει ως αίτημα του ελληνικού λαού ή αν ο λαός πατρονάρεται σκόπιμα ώστε να το αποδεχτεί.

3. Είναι χαρακτηριστικές οι διακηρύξεις του ΠΣ.: «αναδεικνύεται.. το δικαίωμα όλων των παιδιών για θρησκευτική εκπαίδευση… επιδιώκεται ένα σχολικό ΜτΘ στο οποίο να συμμετέχουν όλα τα παιδιά χωρίς καμία διάκριση και ανεξάρτητα από τη θρησκευτική ή μη δέσμευσή τους» (σ.11), «ο θρησκευτικός γραμματισμός απευθύνεται όχι μόνο στους Έλληνες ή στους Ορθόδοξους μαθητές αλλά σε όλους, ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής ή θρησκευτικής και ομολογιακής ταυτότητας», ενώ η χριστιανική μαρτυρία θεμελιώνεται «στη σχολική εκπαίδευση σε ένα άλλο υψηλότερο πνευματικό και θεολογικό επίπεδο…» (σ. 16).

Σχόλια:

• Εδώ η τιμή του προσώπου των μαθητών συγχέεται με την ποδηγέτησή του, εφόσον το ΜτΘ υπόκειται στη λογική της επιφανειακής σύγκλισης, ουσιαστικά ανόμοιων ή και αντίθετων θρησκευτικών αντιλήψεων και βιωμάτων, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις προσφέρονται στην ίδια θεματική ενότητα ώστε να εμπεδωθούν ως τάχα όμοια.

• Αντιθέτως η διδασκαλία του Ορθόδοξου ΜτΘ, όπως προβλέπεται από τα Αναλυτικά Προγράμματα, σέβεται απολύτως το πρόσωπο και τα ανθρώπινα δικαιώματα των μη Ορθοδόξων και αλλοθρήσκων, τα οποία άλλωστε, είναι κατοχυρωμένα με διεθνείς συμβάσεις.

• Ο σεβασμός του προσώπου των ετεροδόξων και αλλοθρήσκων αποτελεί το ήθος του αληθινού Χριστιανού, εμπνεόμενο από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό, ο οποίος με την ενανθρώπησή του για τη σωτηρία όλου του κόσμου, αποδεχόμενος στο μέγιστο βαθμό την ετερότητα του ανθρώπου, δεν επέβαλε τη σωτηρία, σεβόμενος την προσωπική επιλογή εκάστου. Όποιος ζει αληθινά Ορθόδοξα, αντιμετωπίζει όλους ως αδελφούς, ισότιμα, ανεξαρτήτως φυλετικών, κοινωνικών ή άλλων διακρίσεων. Δεν περιμένει την αλλαγή του Π.Σ. προκειμένου να πραγματώσει αυτούς τους στόχους.

• Έπειτα, πώς εξασφαλίζεται ο «θρησκευτικός γραμματισμός» όταν το παραγόμενο από την ανωτέρω τεχνητή σύνθεση, τελικά, δεν εκφράζει την ταυτότητα ούτε του Χριστιανισμού, ούτε κάποιου θρησκεύματος;

• Πώς άραγε θεμελιώνεται η χριστιανική μαρτυρία σε υψηλότερο επίπεδο, όταν απουσιάζει απ’ αυτήν η σημαντικότερη πληροφορία, ότι ο Χριστός είναι ο Σωτήρας του κόσμου; Γι’ αυτήν την Αποκάλυψη ο Χριστός έστειλε του Μαθητές του «εἰς πάντα τὰ ἔθνη» (Ματθ. 28, 19).

4. «Η αντιμετώπιση των συγκρούσεων και η δημιουργία σύγχρονης πολυπολιτισμικής κοινωνίας» (σ.11), υπηρετούνται, σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Π.Σ., από την επιδίωξη ανάδειξης των όμοιων θρησκευτικών ιδεών-αξιών.

Σχόλια:

• Παραγνωρίζεται το γεγονός ότι άνθρωποι ιδίων θρησκευτικών πεποιθήσεων, εξαιτίας των παθών τους, συγκρούονται, ακόμη και στην πιο μικρή κοινωνία που είναι η οικογένειά τους. Είναι λοιπόν προφανές ότι σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία που θα υπάρχει «θρησκευτική σύγκλιση», τέτοιου είδους προβλήματα θα συνεχίσουν να υπάρχουν.

• Ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί βιώνουμε ότι η αντιμετώπιση των συγκρούσεων είναι ανάλογη της ουσιαστικής συνδέσεως του ανθρώπου μ’ Εκείνον που χορηγεί την ειρήνη και είναι ο Σωτήρας και Λυτρωτής του κόσμου. Στα νέα Π.Σ. δεν προβάλλεται και δεν αξιοποιείται παιδαγωγικά αυτή η μοναδική αλήθεια.

5. Το Π.Σ. υποστηρίζει ότι «ένα ΜτΘ που στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στην εξοικείωση των μαθητών σε μια μόνο ιδιαίτερη θρησκευτική παράδοση έχει πλέον φτάσει στα όριά του. Η σχολική θρησκευτική εκπαίδευση χρειάζεται να υπερβεί πρακτικές μονοφωνίας και αντιλήψεις αποκλειστικότητας» (σ. 11-12).

Σχόλια:

• Είναι ψευδής ο ανωτέρω ισχυρισμός. Οι μαθητές διδάσκονται για τα άλλα δόγματα και τις θρησκείες σύμφωνα με τα κείμενα Αναλυτικά Προγράμματα. Αν η διδασκαλία αυτή θεωρείται ελλιπής μπορεί να συμπληρωθεί, χωρίς το Ορθόδοξο μάθημα να απολέσει τον προσανατολισμό και τα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά που του ανήκουν.

• Στο Π.Σ. στο όνομα του πλουραλισμού και του σεβασμού της ετερότητας, έχει ατυχώς χαθεί, το κριτήριο της αλήθειας, δηλαδή τι σημαίνει η απόλυτη αναφορά σ’ αυτήν. Όντως παράδοξο, επειδή η ξεκάθαρη διατύπωση της αλήθειας δεν αίρει τη δυνατότητα έκφρασης κάθε αντίθετης άποψης.

• Η παρουσίαση της αλήθειας, που ταυτοχρόνως σέβεται το δικαίωμα της ετερότητας συκοφαντείται ως πρακτική μονοφωνίας και αποκλειστικότητας, ενώ η διδασκαλία σε τεχνητές θεματικές ενότητες που παραμορφώνουν την ταυτότητα των διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων και μάλιστα ερήμην των ενδιαφερομένων, θεωρείται ότι απαντά στον «απαραίτητο όρο για την πολύπλευρη και ολοκληρωμένη μόρφωση των μαθητών» (σ.10). Προφανώς, «οι πρακτικές μονοφωνίας και αντιλήψεις αποκλειστικότητας» τίθενται στην υπηρεσία του Π.Σ. και χρησιμοποιούνται κατά βούληση.

6. Σύμφωνα με το Π.Σ., «οι μαθητές και οι μαθήτριες χρειάζονται μάθηση “μέσα από τη θρησκεία”, η οποία θα τους επιτρέψει να συνομιλήσουν με τη ζωντανή πραγματικότητα της θρησκείας…» (σ.12).

Αναλυτικότερα, στον «Οδηγό Εκπαιδευτικού» ενθαρρύνονται οι μαθητές «να αναγνωρίσουν, να καλλιεργήσουν και να εμπιστευτούν τις δικές τους προσωπικές αξίες και πεποιθήσεις πάνω σε ζητήματα θρησκείας και πίστης.». (σ.68). «Να γνωρίσουν τη γλώσσα και την εμπειρία των πιστών καθώς και τον τρόπο ζωής τους» (σελ. 76). «Οι γιορτές είναι το ενδεδειγμένο πεδίο για να εισέλθει κανείς συναισθηματικά και διανοητικά στην καρδιά μιας θρησκείας» (σελ. 78). «Τέτοιου είδους ικανότητες δεν μπορούν να διδαχτούν θεωρητικά. Ο μόνος τρόπος να τις αποκτήσουν οι μαθητές είναι η ενεργός συμμετοχή τους σε σχετικές δραστηριότητες». (σ. 86). «Να αναγνωρίσουν την ουσία μιας θρησκευτικής τελετουργίας π.χ. της Θείας Ευχαριστίας» (σ. 88).

Σχόλια:

• Ο παιδαγωγικός στόχος «μέσα από τη θρησκεία» χρειάζεται οριοθέτηση, αφενός, διότι οι μαθητές είναι ανήλικοι και ανώριμοι, και αφετέρου, επειδή στα θρησκεύματα ενεργούν «πνευματικές δυνάμεις». Αν οι μαθητές θελήσουν «να αναγνωρίσουν την ουσία μιας θρησκευτικής τελετουργίας» και «να εισέλθουν συναισθηματικά και διανοητικά στην καρδιά μιας θρησκείας», ουσιαστικά υπάρχει η δυνατότητα να μετέχουν ακόμα και σε λατρείες, τις πνευματικές επιπτώσεις των οποίων αγνοούν και δεν ελέγχουν.

• Με δεδομένο ότι οι μαθητές δε βιώνουν, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, την πίστη τους, με ποια βάση να εμβαθύνουν σε τόσα νέα στοιχεία, μάλιστα δε διαφορετικής προελεύσεως και περιεχομένου; Πώς να τα αποκρυπτογραφήσουν; Αν πάλι μείνουν στην επιφάνεια, είναι ορατό ότι απλοποιώντας τα στοιχεία θα τα εκλάβουν ως όμοια της δικής τους θρησκευτικής εμπειρίας.

• Βεβαίως τίθεται το ερώτημα, ποια η αντιμετώπιση των ετεροδόξων και αλλοθρήσκων, όταν στα πλαίσια της μάθησης «μέσα από τη θρησκεία» θελήσουν να αναγνωρίσουν και να μετέχουν στην ουσία π.χ. της Θείας Ευχαριστίας, χωρίς να έχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις γι’ αυτήν τη συμμετοχή. Σίγουρα αυτό θα πρέπει ν’ αντιμετωπιστεί κατάλληλα από τον εκπαιδευτικό.

7. Το Π.Σ. αναγνωρίζει ότι «οι θρησκείες είναι πηγή ελπίδας για σωτηρία» (σ.12), «διαχρονική πηγή έμπνευσης για τον πολιτισμό και άντλησης προσωπικού αλλά και συλλογικού υπαρξιακού νοήματος…» (σ. 18). Οι θρησκείες μπορεί να είναι πηγή ελπίδας. Αν όμως δεν προσφέρουν τη σωτηρία, τότε οι ελπίδες τους είναι φρούδες. Αυτή η αναζήτηση απουσιάζει από το Π.Σ.

8. Σύμφωνα με το Π.Σ. το ΜτΘ «χρειάζεται να περιλαμβάνει θεωρήσεις διαχριστιανικής και διαθρησκειακής μάθησης, διαλόγου, συνεργασίας και συλλογικότητας» (σ.13). Όμως η συνεργασία και η συλλογικότητα μπορούν να υπάρξουν σε κοινωνικό επίπεδο ανεξάρτητα από τη γνώση των τεχνητών διαθρησκειακών συνθέσεων.

9. Το Π.Σ. οραματίζεται πως «η θρησκευτική εκπαίδευση των μαθητών δεν (θα) είναι επικεντρωμένη αποκλειστικά στη διαμόρφωση και προετοιμασία τους ως αυριανών πολιτών, αλλά πρωτευόντως στην παρούσα πορεία και δράση τους ως αυτόνομων προσώπων» (σ.15).

Σχόλια:

• Εγείρεται το ερώτημα: Μέχρι σήμερα οι Έλληνες δεν ενεργούσαν ως αυτόνομα πρόσωπα, οπότε περιμένουν το νέο «Πρόγραμμα Σπουδών» προκειμένου να κατακτήσουν αυτό το στόχο;

• Οι συντάκτες του Π.Σ. δεν εξηγούν τι απέγιναν όσα παραδέχονται στη σ. 10 για τα Α.Π. του 2002, τα οποία όπως υποστηρίζουν, «ευαισθητοποιούν και έμπρακτα δεσμεύουν τους μαθητές απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά, υπερφυλετικά, υπερεθνικά και οικουμενικά αιτήματα». Άραγε, απέτυχε το προηγούμενο πρόγραμμά τους; Ποια εγγύηση επιτυχίας υπάρχει στο νέο ΠΣ.;

10. Το Π.Σ. υποστηρίζει ότι «απαιτείται σαφώς μια άλλη νοοτροπία και ένας άλλος προσανατολισμός… Άλλωστε η Ορθόδοξη θεολογία από τη φύση της δεν προσπερνά τη θρησκευτική ετερότητα (σ.17). Οι συντάκτες του Π.Σ. ομολογούν τη θέση της Ορθόδοξης Θεολογίας. Επομένως η πρόσκληση για αλλαγή νοοτροπίας και προσανατολισμού προς τι; Προφανώς είναι εκ του πονηρού.

11. Στους «εκπαιδευτικούς προσανατολισμούς» του ΜτΘ επιδιώκεται «η ανάδειξη των οικουμενικών αξιών τόσο του Χριστιανισμού όσο και των άλλων θρησκειών του κόσμου» (σ. 19), «η ανάδειξη του ολιστικού και μεταμορφωτικού χαρακτήρα της θρησκευτικής εκπαίδευσης» (σ. 20).

Σχόλια:

• Οι οικουμενικές αξίες, ως ανθρώπινα μόνο ζητούμενα, είναι σχετικής σημασίας και προσωρινής διάρκειας, γι’ αυτό και συνήθως, κατά βούληση, καταπατούνται. Αν όμως ο άνθρωπος συνδεθεί μ’ Εκείνον που τις εμπνέει και τις πιστοποιεί, τότε αποχτούν αιώνια διάσταση.

• Οικουμενική αξία μπορεί να θεωρηθεί μεταξύ άλλων και η έννοια «Θεός». Όμως, ποια ανάδειξή της μπορεί να υπάρξει όταν ο Χριστός καταργεί ξεκάθαρα τις ειδωλολατρικές επινοήσεις; Μήπως ο Χριστός θα εννοηθεί ως ένα είδωλο ή ότι τελικά «θεός» είναι ο άνθρωπος που επινοεί αυτές τις αξίες;

• Ο όρος «ολιστικός» απαιτεί διερεύνηση, επειδή χρησιμοποιείται, επίσης, με παραθρησκευτικό περιεχόμενο.

• Ο Χριστός αληθινά μεταμορφώνει - θεώνει τον άνθρωπο. Ο στόχος όμως της θρησκευτικής εκπαίδευσης, επειδή συμπλέκεται με τις ανθρώπινες αδυναμίες, συχνά «παραμορφώνει»… Αυτή η πιθανότητα είναι ορατή στο παρόν Π.Σ.

12. Ενδιαφέρουσα η ανάλυση του Π.Σ. περί χειραφετήσεως των μαθητών: «Οι άνθρωποι λαχταρούν να είναι ελεύθεροι… να σκέφτονται και να αποφασίζουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους…». «Ο κριτικός ή ο αυτοστοχαστικός τρόπος» γνώσης «υπηρετεί και καλλιεργεί το χειραφετικό ενδιαφέρον των μαθητών…». «Η μαθησιακή διεργασία δεν είναι μια τεχνική προμελετημένης παγίδευσης –με χειραγωγούμενο τον ίδιο το μαθητή…». «Ο μαθητής θα αναρωτηθεί για την αξία οποιασδήποτε πλευράς της θεολογικής γνώσης ή της θρησκείας που μελετά, ώστε να είναι βέβαιος ότι σχηματίζει μια πραγματικά ακριβοδίκαιη εικόνα της…». «Τίποτε δεν θεωρείται δεδομένο, καμιά εξουσία δεν είναι υπεράνω κριτικής, συμπεριλαμβανομένης και της αυθεντίας του εκπαιδευτικού» (σ.21).

Σχόλια:

• Οι ιδέες περί χειραφετήσεως των μαθητών από Γ΄ Δημοτικού έως Γ΄ Γυμνασίου είναι παιδαγωγικά ακατανόητες για τους εξής λόγους:

α) Η ενασχόληση με τα θρησκευτικά ζητήματα, απλώς ως θέματα του φυσικού κόσμου, χωρίς επίγνωση των πνευματικών διαστάσεών τους, είναι επιπόλαιη επιλογή για οποιαδήποτε ηλικία, πόσο μάλλον για τόσο μικρά παιδιά, που δε διαθέτουν στοιχειώδεις γνώσεις ούτε στην πίστη τους.

β) Η αντίληψη του Π.Σ. ότι η ισχύουσα πρακτική του ΜτΘ, να μεταδίδει σταδιακά την αλήθεια, ανάλογα με την ηλικία του μαθητή, αποτελεί «τεχνική προμελετημένης παγίδευσης – με χειραγωγούμενο τον ίδιο το μαθητή», τον αφήνει αθωράκιστο έναντι της αντιμετωπίσεως πλανεμένων αντιλήψεων και πρακτικών - ενώ το σκεπτικό αυτό απορρίπτουμε ασυζητητί σε θέματα που άπτονται την προστασία της ζωής και της τιμής του. Ενημερώνουμε και παρακολουθούμε την εφαρμογή των κανόνων, χωρίς να εκλαμβάνεται αυτή η προσοχή μας ως χειραγώγηση, ακριβώς διότι πρόκειται για ανήλικο και ανώριμο παιδί, που δεν έχει βαθιά επίγνωση των κινδύνων που διατρέχει.

γ) Η παιδαγωγική πρόταση ότι «τίποτε δεν θεωρείται δεδομένο, καμιά εξουσία δεν είναι υπεράνω κριτικής, συμπεριλαμβανομένης και της αυθεντίας του εκπαιδευτικού» διδάσκει στο μαθητή την οίηση που δεν ωφελεί σε καμιά ηλικία, πόσο μάλλον σε μικρά παιδιά. Χάθηκε από το ΠΣ. η σοφία των Παροιμιών Σολομώντος 9, 9-11: «δίδου σοφῷ ἀφορμήν, καὶ σοφώτερος ἔσται· γνώριζε δικαίῳ, καὶ προσθήσει τοῦ δέχεσθαι. ἀρχὴ σοφίας φόβος Κυρίου, καὶ βουλὴ ἁγίων σύνεσις, τὸ δὲ γνῶναι νόμον διανοίας ἐστὶν ἀγαθῆς· τούτῳ γὰρ τῷ τρόπῳ πολὺν ζήσεις χρόνον, καὶ προστεθήσεταί σοι ἔτη ζωῆς σου».

• Η απόκτηση «ακριβοδίκαιης εικόνας» της θρησκείας χωρίς επίγνωση του βάθους και πλάτους της, με εξέταση των επιφανειακών ομοιοτήτων και με παράλειψη της Αυτοποκαλύψεως του Θεού Δημιουργού και Σωτήρα μας, είναι πρακτικά αδύνατη.

• Υπό τις προηγούμενες συνθήκες, η προβαλλόμενη χειραφέτηση φαίνεται πως οδηγεί το μαθητή και το ΜτΘ σε προμελετημένη παγίδευση.

13. Το βασικό πρόβλημα το οποίο δεν αντιμετωπίζει το Π.Σ. είναι ότι η εντύπωση της ομοιότητας των θρησκευτικών εκδηλώσεων που δημιουργείται από την επιφανειακή εξέταση τους, δεν ταυτίζεται προς το ουσιαστικό περιεχόμενο τους. Αντί λοιπόν το ΠΣ. να εργαστεί ώστε να οι μαθητές να διαφωτιστούν με απλό τρόπο για τις εσφαλμένες εντυπώσεις πάνω στις οποίες οικοδομούνται λαθεμένα συμπεράσματα και επιλογές, παρακάμπτει την ιστορική και θεολογική αλήθεια εγκλωβισμένο στις παραδοχές του.

• Πράγματι, στο παγκόσμιο θρησκευτικό σκηνικό συναντάμε περιπτώσεις κοινών τρόπων εκφράσεως για τρεις βασικούς λόγους:

α) Η κοινή μονοθεϊστική αφετηρία των θρησκειών.

β) Το γεγονός ότι ο άνθρωπος όπου κι αν πιστεύει, δεν παύει να εκφράζεται με όλη τη δύναμη της ψυχής, του νου, του σώματός του, εξαντλώντας τα προσφερόμενα υλικά μέσα, τα οποία είναι κοινά στον πολιτισμό κάθε εποχής (φως, εικόνες ή αγάλματα, νερό ως μέσο εξαγνισμού, καρποί της γης, θυμιάματα, ναοί, προσευχές, ιερές γραφές).

γ) Ο θρησκευτικός συγκρητισμός, όπου υποχωρούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στη θεολογία και την πρακτική των επιμέρους θρησκειών, οπότε επέρχεται σύγκλιση και εν τέλει ταύτιση όλων των ετερογενών θρησκευτικών στοιχείων. Ο συγκρητισμός ιστορικά μαρτυρείται από τα αρχαϊκά χρόνια, όταν, με τις αλλεπάλληλες εσωτερικές μετακινήσεις και τον αποικισμό, οι φυλές γνώρισαν και διασταύρωσαν τις δοξασίες και λατρείες τους. Η τακτική αυτή, ενώ οδηγεί σε ιδεολογική σύγχυση, παγιώθηκε διότι ανατροφοδοτεί τις ελπίδες σωτηρίας που εξανεμίζονται από τα φιλοσοφικά και οντολογικά αδιέξοδα στα οποία οδηγούν οι δοξασίες των θρησκευμάτων. Την κατάσταση αποτυπώνει χαρακτηριστικά ο Προφήτης Δαβίδ: “Ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς μου, πρὸς σὲ ὀρθρίζω· ἐδίψησέ σε ἡ ψυχὴ μου, ποσαπλῶς σοι ἡ σάρξ μου ἐν γῆ ἐρήμῳ καὶ ἀβάτῳ καὶ ἀνύδρῳ…” (Ψαλμ.62,1). Ο άνθρωπος σφοδρά διψώντας την κοινωνία με το Θεό εγκλωβίστηκε σε μέρη πνευματικά έρημα, δύσβατα, άνυδρα, σε μονοπάτια που δεν τον οδήγησαν σε Εκείνον…

• Με την Αυτοαποκάλυψή του ο Υιός του Θεού καθαρίζει οριστικά το τοπίο των πλανεμένων και αδιέξοδων περί Θεού και σωτηρίας αντιλήψεων και πρακτικών. Το πρωτεύον πλέον δεν αφορά τα μέσα θρησκευτικής εκφράσεως, αλλά εάν και κατά πόσον αυτή η έκφραση μετέχει στην αλήθεια της Αποκαλύψεως του Χριστού. Επομένως η προσέγγιση του θρησκευτικού φαινομένου μέσω της επιφανειακής ομοιότητας των εκδηλώσεων δεν οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα, με ορατό τον κίνδυνο του συμφυρμού και της νεφελώδους περί «Θεού» αντίληψης των μαθητών. Αυτό το πρόβλημα είναι εμφανέστατο σε πολλές θεματικές ενότητες του ΜτΘ Δημοτικού και Γυμνασίου σύμφωνα με το Π.Σ.

Β. Προβληματικοί συνδυασμοί σε θεματικές ενότητες

 Δημοτικού και Γυμνασίου:

Γ΄ Δημοτικού

1. Θ.Ε. 2. «Κυριακή: Μια σημαντική ημέρα της εβδομάδας (4 δίωρα) σ.31

Οι μαθητές διδάσκονται για τη σημασία της αργίας και της γιορτής, για την Κυριακή των Χριστιανών, τη σημασία της καμπάνας, του ναού, των κεριών, των εικόνων, του Σταυρού, για «το Σάββατο των Εβραίων: Στη συναγωγή (ραββίνος, τορά, κεριά, μενορά, κιπά, τεφιλίν)», για την «Παρασκευή των Μουσουλμάνων: Στο τζαμί ή τέμενος (Kοράνιο, μιναρές, μουεζίνης, χατίπης ιμάμης, νίψεις προσώπου, χεριών και ποδιών, βγάλσιμο παπουτσιών, μάσμπαχ, κατεύθυνση προσευχής κήρυγμα)», για τα «Σύμβολα θρησκειών του κόσμου: Ο σταυρός, ο ιχθύς, η άμπελος, ο πέλεκυς το άστρο του Δαβίδ, η Μενορά, η ημισέληνος, το όνομα του Αλλάχ, η σβάστικα (Ινδοϊσμός- ζαϊνισμός), το γιν και το γιανγκ, το ωμ ο τροχός της διδασκαλίας του Βούδα (ντάρμα), ο λωτός, το σύμβολο της μη βίας (αχίμζα)». Πέρα από τα προαναφερθέντα κοινά προβλήματα στο Π.Σ., στη συγκεκριμένη θεματική ενότητα είναι υπερβολικός ο αριθμός των εννοιών για την κατανόηση των οποίων απαιτείται αυξημένη ωριμότητα, ενώ οι μαθητές δεν έχουν ούτε βιώματα ώστε να τις αντιληφθούν.

2. Θ.Ε. 3. Η χαρά της γιορτής. Τα Χριστούγεννα (4 δίωρα) σ.32

Οι μαθητές καλούνται να αναγνωρίσουν τη χαρά της γιορτής στα γενέθλιά τους, στα δώρα που παίρνουν, στις μέρες των χριστιανικών γιορτών και στη γιορτή των τριών Ιεραρχών. Να δουν το νεογέννητο Ιησού ως ένα δώρο στον κόσμο μέσα από τα σχετικά κείμενα της Κ.Δ. για τη γέννηση στη φάτνη, τους βοσκούς, τους μάγους και τη φυγή στην Αίγυπτο. Να γνωρίσουν τους ύμνους, τα κάλαντα και τα έθιμα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς στην Ελλάδα και τον κόσμο. Στη συνέχεια να γνωρίσουν πώς περιγράφεται η Γέννηση του Χριστού στο Κοράνι, καθώς και ποιες είναι οι «γιορτές θρησκειών του κόσμου: Ρος Ασανά: Η αρχή της χρονιάς για τους Εβραίους (σύμβολα: ρόδια, μέλι, ένα καινούργιο ρούχο), το τέλος του Ramadan των Μουσουλμάνων, Holi: Το τέλος του χειμώνα και η αρχή της άνοιξης για τους Ινδουϊστές (φωτιές, χρωματιστά νερά, κόκκινη σκόνη)».

Σχόλια:

• Ομοίως, υπερβολικός ο αριθμός εννοιών διαφορετικής προελεύσεως, περιεχομένου και προσανατολισμών.

• Ο Χριστός παρουσιάζεται ως δώρο στον άνθρωπο. Το πρόσωπό του αποκόπτεται από το «ἐτέχθη σωτὴρ» (Λουκ.2,11) για όλο τον κόσμο, ενώ η σχολική ατμόσφαιρα προσανατολίζεται στην πρώτη δραστηριότητα του ΠΣ., τη γιορτή γενεθλίων ενός μαθητή στην τάξη… αντί να προταθεί γιορτή με τα νοήματα της Γεννήσεως του Χριστού. Έχει χαθεί από το Π.Σ. η αίσθηση «τοῦ μείζονος».

• Οι γιορτές των θρησκειών, παράλληλα με όλα τα προηγούμενα, καθώς και οι φωτογραφίες και το ημερολόγιο, συνθέτουν το πανθρησκειακό σκηνικό σε παιδιά Γ΄ Δημοτικού.

3. Θ.Ε. 7. Ο κόσμος μας, ένα στολίδι (5 δίωρα) σ.36

Οι μαθητές διδάσκονται για τον κόσμο, τη φύση, για τα θρησκευτικά στολίδια του κόσμου (ναοί, προσκυνήματα) και τη φύση στη λατρεία των θρησκειών (νερό, φυτά, γιορτές, αγιασμός, ευλογία καρπών), θέματα που εύκολα διολισθαίνουν στο συγκρητισμό.

Δ΄ Δημοτικού

1. Στους γενικούς στόχους τάξης περιλαμβάνονται: Οι μαθητές «να προσεγγίσουν σε ένα πρώτο επίπεδο βασικά θέματα του Χριστιανισμού και άλλων θρησκειών (προσευχή, ιεροί τόποι και προσκυνήματα, λατρεία, ηθική στάση) και να συνειδητοποιήσουν τη σημασία τους για τη ζωή των ανθρώπων. Να ανακαλύψουν τη σημασία των ιερών γραφών για το Χριστιανισμό αλλά και για άλλες θρησκείες. Εντοπίσαμε στις παρακάτω Θ.Ε. έννοιες οι οποίες θα μπορούσαν να είναι αντικείμενο μελέτης σε αρκετά μεγαλύτερη ηλικία.

2. Θ.Ε. 1. Όταν οι άνθρωποι προσεύχονται (3 δίωρα) σ. 38

Οι μαθητές διδάσκονται σχετικά με την πρωινή προσευχή στο σχολείο, τον Αγιασμό, μέχρι τις προσευχές σε όλο τον κόσμο και τους παγκόσμιους τόπους προσευχής. Στις δραστηριότητες οι μαθητές βρίσκουν τόπους προσευχής από το διαδίκτυο (τζαμιά, ναούς, βωμούς, παγόδες κ.α.) ανθρώπους που προσεύχονται από όλο τον κόσμο, τα έθιμα προσευχής των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών και τους τόπους προσευχής στην Ιερουσαλήμ.

3. Θ.Ε. 2. Η Μητέρα του Χριστού (3 δίωρα)

Το Π.Σ. Δημοτικού και Γυμνασίου αναφέρεται στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου μόνο στη Θ.Ε. 2. της Δ΄ Δημοτικού. Γιατί; Δεν είναι η προσωπικότητά της ευλογία, δύναμη και καταφυγή όλων; Δεν αξίζει οι μαθητές μας να τη δουν ως πρότυπο της ζωής τους;

4. Θ.Ε. 4. Όλοι ίσοι, όλοι διαφορετικοί (5 δίωρα) σ. 41

Οι μαθητές αναζητούν την ιστορία των ονομάτων τους, διδάσκονται την παραβολή των ταλάντων, τη γιορτή των Θεοφανείων, τα σχετικά έθιμα, το βάπτισμα και Χρίσμα των Ορθοδόξων, των Ρωμαιοκαθολικών, το βάπτισμα των Προτεσταντών. Το ρόλο του νονού, τις τελετές ενηλικίωσης σε θρησκείες του κόσμου καθώς και τις γιορτές Χανουκά και Diwali, ενώ στο Project μελετούν «το νερό και το φως στη ζωή μας και στις θρησκείες». Τα θέματα αυτά απαιτούν αυξημένες γνώσεις και εμπειρία που δε διαθέτουν μαθητές Δ΄ Δημοτικού.

5. Θ.Ε. 5. Ιεροί τόποι και ιερές πορείες (5 δίωρα) σ. 42

Οι μαθητές γνωρίζουν τα ιερά προσκυνήματα των θρησκειών του κόσμου και «συνειδητοποιούν τη σημασία του ταξιδιού στις θρησκείες». Επειδή τα θέματα της Θ.Ε. στηρίζονται στο σκεπτικό του Π.Σ. αναφορικά με τις όμοιες θρησκευτικές εκδηλώσεις των πιστών, είναι πρόδηλος ο κίνδυνος συγκρητισμού.

6. Θ.Ε. 7. Ιερά βιβλία (5 δίωρα) σ. 44

Οι μαθητές καλούνται να γνωρίσουν την Αγία Γραφή και επιλεγμένα χωρία της. Να διδαχτούν τα ονόματα του θεού και τις σημασίες τους στον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ, καθώς και τις ονομασίες των ιερών βιβλίων των άλλων θρησκειών.

Σχόλια:

• Είναι αυτά θέματα για την ηλικία τους; Οι μαθητές της Β΄ Λυκείου δυσκολεύονται να μάθουν, ενώ συγχέουν τις ορολογίες εκάστης θρησκείας. Πώς είναι δυνατόν η ύλη της Β΄ Λυκείου να μοιράζεται στις θεματικές ενότητες των θρησκευτικών του Δημοτικού;

7. Οι προσδοκώμενες επάρκειες στο Α. Β. Γ. (σ. 45) αφορούν ώριμους μελετητές των θρησκειών. Δεν είναι δυνατόν ν’ ανταποκριθούν σ’ αυτές οι μαθητές της Δ΄ Δημοτικού. Εκτός αν δεν ενδιαφέρει η «επάρκεια», αλλά η επιφανειακή αντίληψη, η οποία όμως οδηγεί σίγουρα στο συγκρητισμό.

Ε΄ Δημοτικού

1. Μεταξύ των «γενικών στόχων τάξης» (σ. 47) περιλαμβάνεται και η προσέγγιση του Ιησού ως δασκάλου. Αυτή η προσέγγιση της προσωπικότητας του Ιησού, χωρίς προηγουμένως οι μαθητές να διδαχτούν ότι ο Ιησούς είναι ο Υιός του Θεού, ο Δημιουργός του σύμπαντος κόσμου και του ανθρώπου, ο οποίος έγινε άνθρωπος για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων, είναι όχι μόνο ελλιπής, αλλά και παραμορφωτική.

2. Θ.Ε. 1. Μαθητές και δάσκαλοι (5 δίωρα), σ. 48

Οι μαθητές καλούνται «να προσεγγίσουν την προσωπικότητα του Ιησού ως δασκάλου» (σ. 47) και «να τον αξιολογήσουν» (σ. 48), ως να είναι στοιχείο του φυσικού κόσμου ή ένας απλός άνθρωπος όπως κι εμείς. Η προσέγγιση ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των «Μεγάλων δασκάλων θρησκειών του κόσμου» Μωάμεθ, Κομφούκιο, Βούδα» (σ. 48). Το βασικό ιστορικό και θεολογικό σφάλμα αυτής της Θ.Ε. είναι ότι δεν εστιάζει την αξία του «Ιησού ως δασκάλου» στη θεότητά του, αλλά στο περιεχόμενο ή την τέχνη του λόγου του ως ανθρώπου.

3. Θ.Ε. 3. Προχωράμε αλλάζοντας (4 δίωρα) σ. 50

Το Π.Σ. και σ’ αυτή τη θεματική ενότητα επαναλαμβάνει την ίδια αντιεπιστημονική, αντιδεοντολογική και αντιπαιδαγωγική τακτική. Διδάσκει θέματα που επιφανειακά είναι όμοια, όπως η νηστεία και η άσκηση, ενώ έχουν εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο και προσανατολισμό στο Χριστιανισμό, στο Ισλάμ (Ramadan), στον Ιουδαϊσμό (Taanit), στον Ινδοϊσμό και το Βουδισμό (γιόγκα και διαλογισμός).

4. Θ.Ε. 4. Η Εκκλησία του Χριστού (5 δίωρα) σ. 51

Στις δραστηριότητες της θεματικής ενότητας καλούνται οι μαθητές να προετοιμάσουν μια παρουσίαση των συμβόλων της Εκκλησίας, με εικόνες από μνημεία. Να εμπλουτίσουν το έργο τους με αποφθέγματα και δικές τους φράσεις. Να συλλέγουν σύμβολα από άλλες θρησκείες, να βρουν πολλών ειδών μαντάλα και να χρωματίσουν.

Σχόλια:

• Τα «μαντάλα» στον Ινδουισμό, καθώς και το σύμβολο «γιν και γιανγκ» στο Βουδισμό δεν είναι απλά σχέδια διακοσμητικά, ώστε να παίζουν μ’ αυτά οι μαθητές ή να δημιουργούν μια εντυπωσιακή ζωγραφιά. Είναι αντικείμενα μαγικών τελετών των ανωτέρω θρησκειών και συνδέονται με μαγικές επικλήσεις.

5. Θ.Ε. 5. Αποστολές για την «καλή είδηση» (6 δίωρα) σ. 52

Το Π.Σ. αναφερόμενο στους «νεότερους και σύγχρονους ιεραποστόλους» κατατάσσει στην κατηγορία αυτή τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό και τη Γερόντισσα Γαβριηλία. Επειδή το πρόσωπο της Γερόντισσας Γαβριηλίας αμφισβητείται, θα μπορούσε στη θέση αυτή να τοποθετηθεί το όνομα π.χ. του πρώτου Έλληνα Ιεραπόστολου της Αφρικής, του μακαριστού π. Χρυσόστομου Παπασαραντόπουλου κ.α.

ΣΤ΄ Δημοτικού

1. Θ.Ε. 3. Άγιοι άνθρωποι (4 δίωρα) σ. 57.

Οι μαθητές θα γνωρίσουν από τα κείμενα της Αγίας Γραφής, τους χριστιανούς ασκητές και μάρτυρες, τις αρετές τους, καθώς και τους «αγίους ανθρώπους στις θρησκείες του κόσμου: Βούδα, Κομφούκιο, Μωάμεθ, Βισνού (Κρίσνα), Δαλάι Λάμα, Γκάντι και πολλά άλλα πρόσωπα, ιστορικά ή μυθικά».

Σχόλια:

• Ένα ακόμη θεολογικό, ιστορικό και παιδαγωγικό λάθος είναι ότι συνεξετάζονται ως «άγιοι άνθρωποι» ιστορικά και μυθικά πρόσωπα των θρησκειών. Επιπλέον υπάρχει το ενδεχόμενο οι μαθητές να εννοήσουν ότι η αγιότητα δεν είναι υπαρκτή κατάσταση, αλλά φανταστικός «ευσεβής πόθος».

2. Θ.Ε. 5. Θρησκείες στη χώρα μας (5 δίωρα) σ.59

Στα πλαίσια διδασκαλίας των εορτών των θρησκευτικών κοινοτήτων (Μαουλίντ – γενέθλια του Μωάμεθ, Πουρίμ των Εβραίων, Diwali των Ινδουιστών, θρησκευτικές μέρες του Βουδισμού, χορό του δράκου στην Κίνα) θα γνωρίσουν επίσης τη λατρεία στις θρησκείες, και στο ερώτημα ποιος είναι ο «δικός μας» άνθρωπος θα μελετήσουν την ιστορία της Ρουθ της Π.Δ. και την παραβολή του σπλαχνικού Σαμαρείτη της Κ.Δ. Μεταξύ δε των δραστηριοτήτων θα κατασκευάσουν κολλάζ – ψηφιδωτό, χρησιμοποιώντας γνώσεις από το χώρο του Χριστιανισμού και των ομολογιών του, καθώς και των θρησκειών. Όπως αναφέρει ο σχετικός πίνακας θα περιλαμβάνονται «φωτογραφίες ναών, ονόματα κοινοτήτων, σύμβολα και χρώματα θρησκειών, αγάλματα, εικόνες κ.α.», ενώ στο κέντρο οι μαθητές θα γράψουν «ένα σύνθημα / τον τίτλο της ενότητας που θα συναποφασίσουν»

Σχόλια:

• Η συγκεκριμένη Θ.Ε. δεν έχει αφήσει θρησκευτικό στοιχείο που να μην το επιστρατεύσει. Όλος αυτός ο συμφυρμός τι και ποιον εξυπηρετεί;

• Αν το Π.Σ. δε στόχευε στο θρησκευτικό συγκρητισμό, θα μπορούσε να διδάξει τα στοιχεία των θρησκειών στη χώρα μας, χωρίς να τα συνδέσει με αφηγήσεις της Αγίας Γραφής και μάλιστα εκείνης του Καλού Σαμαρείτη.

• Ο Χριστός ως καλός Σαμαρείτης έρχεται να απελευθερώσει τον άνθρωπο που πέφτει στους ληστές (την πολύμορφη αμαρτία) και να τον οδηγήσει στη ίαση μέσα από τη θεραπεία που του προσφέρει η μυστηριακή ζωή στην Εκκλησία. Δεν ήρθε να συμφωνήσει με το πολύχρωμο συνονθύλευμα των θρησκευτικών ανθρώπινων επινοήσεων πάσης προελεύσεως.

• Αυτή η τακτική, να βρίσκομε ερείσματα στο λόγο της Αγίας Γραφής προκειμένου να πετύχουμε τους στόχους μας - εν προκειμένω, τη σύγκλιση των θρησκευτικών αξιών που θα στηρίξουν τη «δημιουργία μιας σύγχρονης πολυπολιτισμικής κοινωνίας» σύμφωνα με τις διεθνείς εξελίξεις του 21ου αιώνα - δεν απέχει από τους στόχους της Alice Ann Bailey όπως τους οραματίζεται στο βιβλίο της «Τα προβλήματα της ανθρωπότητος, κεφ. Στ΄, Το πρόβλημα των Εκκλησιών», σ. 183- 239. Παραθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«…Φαίνεται ως ουσιώδες… να απομονώσωμεν τας αληθείας εκείνας, που είναι ουσιώδεις δια την πρόοδον και την φώτισιν του ανθρώπου και να εξαλείψωμεν τας αληθείας εκείνας, που είναι επιδεκτικαί αμφισβητήσεως και ασήμαντοι· είναι επίσης ανάγκη να καθορίσωμεν τον δρόμο της σωτηρίας που πρέπει ν’ ακολουθήσουν αι Εκκλησίαι». σ. 186

«…όταν οι άνθρωποι απερισκέπτως αποδέχονται ωρισμένον δόγμα, αποδέχονται απλώς την άποψιν κάποιου άλλου, εις σφάλματα υποκειμένου ανθρωπίνου πλάσματος και δεν προσδέχονται διόλου μίαν θείαν αλήθειαν. Αυτήν ακριβώς, την αλήθεια, οφείλουν ν’ αρχίσουν να διδάσκουν αι θεολογικαί σχολαί, και να εξασκούν τα μέλη των να σκέπτωνται μόνα των και να ενθυμούνται ότι της αληθείας η κλεις ευρίσκεται εις την ενοποιούσαν δύναμιν της Συγκριτικής θρησκείας. Μόνον αι αρχαί εκείναι και αι αλήθειαι, αι οποίαι είναι παγκοσμίως ανεγνωρισμέναι και που έχουν την θέσιν των εις κάθε θρησκείαν, είναι πράγματι αναγκαίαι δια την σωτηρίαν». σ. 190-191

«…Ανατέλλει η ημέρα κατά την οποία όλαι αι θρησκείαι θα θεωρούνται ως προερχόμεναι από μίαν μεγάλην πνευματικήν πηγήν· όλαι θα θεωρούνται ότι αποτελούν εν τῷ συνόλῳ των την ενιαίαν ρίζαν από την οποία είναι αναπόφευκτον να προβάλη η καθολική παγκόσμιος θρησκεία. Δεν θα υπάρχουν τότε ούτε χριστιανοί ούτε ειδωλολάτραι, ούτε Ιουδαίοι ούτε εθνικοί, αλλ’ απλώς και μόνον ένα μέγα σώμα πιστών, που θα προέρχωνται από όλας τας τρεχούσας θρησκείας. Ούτοι θ’ αποδέχονται τας ιδίας αληθείας, όχι ως θεολογικάς αντιλήψεις, αλλ’ ως ουσιώδεις διά την πνευματικήν ζωήν· θα ίστανται όλοι ηνωμένοι επάνω εις το ίδιον βάθρον της αδελφότητος και των ανθρωπίνων σχέσεων· θα αναγνωρίζουν το γεγονός ότι είναι υιοί του Θεού και όλοι μαζί θα επιδιώκουν να συνεργασθούν με το θείον Σχέδιον, όπως τους το αποκαλύπτουν οι πνευματικοί ηγέται της φυλής, και το οποίον τους υποδεικνύει το επόμενον βήμα που πρέπει να κάμουν επί της Ατραπού της Προσεγγίσεως προς τον Θεόν. Μία τοιαύτη Παγκόσμιος Θρησκεία δεν αποτελεί νωχελή ονειροπόλησιν, αλλά κάτι το οποίον σήμερον προσλαμβάνει μορφήν σαφή». σ. 206

«…της Νέας Παγκοσμίου Θρησκείας το οικοδόμημα το ανεγείρουν αι διιστάμεναι ομάδες εντός των καθιδρυμένων Εκκλησιών, αι πολυάριθμοι εις όλον τον κόσμον ομάδες, αι οποίαι παρουσιάζουν την περί του ενοικούντος Θεού ιδέαν… Πρόκειται περί σημαντικής και κατά θείον τρόπον αποκρυφιστικής δράσεως» σ.229

«Οι με οραματισμόν άνδρες και γυναίκες και όσοι σκέπτονται περιεκτικώς, εις όλας τας Εκκλησίας, εις κάθε θρησκείαν του κόσμου, θα θέσουν τέρμα εις τας δογματικάς των διαφοράς, θα συμφωνήσουν επί των θρησκευτικών αληθειών, που έχουν ουσιώδη σημασίαν και κατόπιν, ηνωμένοι και με κάποιαν ομοιομορφίαν τυπικού και λειτουργιών, θα πλησιάσουν μαζί προς το κέντρον της πνευματικής δυνάμεως» σ. 235

«Δεν μπορούν, άραγε, τα πεφωτισμένα μέλη των σημερινών μεγάλων θρησκειών του κόσμου εις την Ανατολήν και εις την Δύσιν, να συνέλθουν και να καταρτίσουν το σχέδιον μιας τοιαύτης επικλητικής επιχειρήσεως, και ούτω πως, από κοινού να θεσπίσουν τον τρόπον της πνευματικής Προσεγγίσεως, που θα χρησιμεύσῃ δια την ενοποίησιν των προσπαθειών των και θα φυτεύσῃ τον σπόρον, τουλάχιστον, της νέας Παγκοσμίου Θρησκείας;» σ. 236

Α΄ Γυμνασίου

1. Θ.Ε. 6. Θρησκευτικές αναζητήσεις και εμπειρίες της μακρινής Ανατολής (3 δίωρα) σ. 72

Η συγκεκριμένη Θ.Ε. είναι ιδιαιτέρως φορτωμένη. Μέσα σε 6 διδακτικές ώρες οι μαθητές θα διδαχτούν σχετικά με τους ιερούς τόπους και συνήθειες του Ινδουισμού, Βουδισμού, Ταοϊσμού, Κομφουκιανισμού, καθώς και για τα πρόσωπα και των αξίες αυτών των θρησκειών. Από τις δραστηριότητες εντοπίζουμε την παρουσίαση των Μαντάλα και επισημαίνουμε ότι δεν είναι απλά σχέδια διακοσμητικά, ώστε να παίζουν μ’ αυτά οι μαθητές ή να δημιουργούν μια εντυπωσιακή ζωγραφιά. Είναι αντικείμενα μαγικών τελετών των ανωτέρω θρησκειών που συνδέονται με δαιμονικές επικλήσεις.

Β΄ Γυμνασίου

1. Θ.Ε. 1. Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν τον Θεό; (4 δίωρα) σ. 76

Οι μαθητές αφού διδαχτούν την ιστορική διαδρομή του Χριστιανισμού στο ζήτημα της απεικόνισης του Θεού - εικονομαχία, Ιω. Δαμασκηνός, Κυριακή Ορθοδοξίας Π.Δ., είδωλα, βυζαντινή εικόνα μετά την εικονομαχία και εικόνες σήμερα - θα διδαχτούν επίσης και την «απεικόνιση του Θεού σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις: Ιουδαϊσμό, Ισλάμ, Ανατολικές θρησκείες». Είναι άξιο παρατηρήσεως ότι τα θρησκεύματα αναγράφονται ως «άλλες θρησκευτικές παραδόσεις» αμέσως μετά την παρουσίαση του Χριστιανισμού. Διολισθαίνει ο Χριστιανισμός σε «θρησκευτική παράδοση» μεταξύ των άλλων;

2. Θ.Ε. 2. Ποιος είναι ο Θεός των Χριστιανών; «Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;» (4 δίωρα) σ.77

Σχόλια:

• Η παρουσίαση του προσώπου του Ιησού Χριστού ξεκινά από τις γνώμες των ανθρώπων γι’ αυτόν, οι οποίες προφανώς είναι υποκειμενικές.

• Καλό θα ήταν μαζί με τα συγκεκριμένα εδάφια του Ησαΐα (11, 1-10) να παρουσιαστούν και άλλες προφητείες που αποτυπώνουν λεπτομερώς τη ζωή το έργο, το Πάθος και την Ανάσταση του Κυρίου μέχρι τη Β΄ Παρουσία του. Αυτό βοηθάει τους μαθητές να εννοήσουν το θεϊκό σχέδιο για την απολύτρωση του κόσμου από το Σωτήρα Χριστό.

• Όπως καταγράφονται τα βασικά θέματα, φαίνεται ότι εστιάζεται η προσοχή των μαθητών στις ενέργειες του Χριστού (διδασκαλία, θαύματα, Ανάσταση). Δε γίνεται λόγος για τη θεϊκή του φύση ως προσώπου της Αγίας Τριάδος. Παραλείπεται η βεβαίωση του Θεού Πατρός για τον Υιό του (κατά τη Βάπτιση και τη Μεταμόρφωση του Κυρίου), καθώς και η ίδια η διδασκαλία του Χριστού ότι είναι ο Υιός του Θεού, Θεός αληθινός, ο μόνος Κύριος της ζωής και του θανάτου, η οδός προς τον Πατέρα, ο μόνος Αναμάρτητος και γι’ αυτό ο μόνος Λυτρωτής. Αυτή η κεφαλαιώδους σημασίας σύνδεση της θεϊκής φύσης με το απολυτρωτικό του έργο παραλείπεται από το Π.Σ.

3. Θ.Ε. 5. Διάσπαση και αντιπαλότητα στις θρησκείες (5 δίωρα) σ.81

Από τη Θ.Ε. λείπει η διδασκαλία της Κ.Δ. για την ειρήνη, καθώς και η αναφορά στη μακροθυμία των Αποστόλων και των Αγίων της Εκκλησίας μας έναντι των εχθρικών εκδηλώσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι μαθητές μας καλώς διδάσκονται ακόμη και για τους Εβραίους ειρηνιστές, αλλά αγνοούν τα βασικά μηνύματα της Κ.Δ. και των Αγίων για την ειρήνη. Απουσιάζει η παρουσίαση σχετικών Πατερικών κειμένων.

Γ΄ Γυμνασίου

1. Θ.Ε. 2. Το ζήτημα της θρησκείας στη σύγχρονη Ευρώπη (2 δίωρα) σ. 89

Στον πίνακα των βασικών θεμάτων αναγράφεται ο Συγκρητισμός και ο εσωτερισμός ως συνδεόμενοι με την αναβίωση της θρησκευτικότητας, ενώ σχολιάζονται φαινόμενα αρχαιολατρίας. Βεβαίως, ορθώς διακρίνονται οι θρησκείες από τις σέκτες.

Μεταξύ άλλων γίνεται λόγος για τις προσπάθειες που αφορούν την ουσιαστική θρησκευτική συνύπαρξη και ειρήνη, καθώς και τις αξίες των θρησκειών του κόσμου (Ιουδαϊσμού, Ισλάμ, Ινδουισμού, Βουδισμού, Κομφουκιανισμού).

Σχόλια:

• Επισημαίνουμε ότι παράλληλα με τη φωτεινή πλευρά, την ειρηνική θρησκευτική συνύπαρξη, υπάρχει και η σκοτεινή. Οι σέκτες είναι πνευματικά παιδιά των ανωτέρω θρησκευμάτων. Οι Μεσσίες που εμπορεύονται τη σωτηρία, εμφορούνται από τις αξίες εκείνων.

2. Θ.Ε. 3. Βία στο όνομα του Θεού και της αλήθειας (2 δίωρα) σ. 90

Στον κατάλογο των βασικών θεμάτων δεν αναφέρονται λαμπρά παραδείγματα από τη ζωή και τη στάση των Αγίων της Εκκλησίας μας έναντι των δούλων και των εχθρών τους.

3. Θ.Ε. 4. Μαρτυρία και προσφορά της πίστης στο σύγχρονο κόσμο (2 δίωρα) σ. 91

Τα βασικά θέματα αυτής της Θ.Ε. περιλαμβάνουν πληροφορίες για τον Γέροντα Πορφύριο, τον Ν. Νησιώτη, τον Κάλλιστο Γουέαρ, τη Μητέρα Τερέζα, τον Ντ. Μπονχέφερ, του Μ. Ντ. Τούτου, τον Μ. Γκάντι και τον Δαλάι Λάμα.

Σχόλια:

• Σ’ αυτήν την ενότητα συνυπάρχουν ο Άγιος, ο κοινωνικός εργάτης, ο λειτουργός της βουδιστικής μαγείας και της αντίστοιχης παραθρησκευτικής δραστηριότητας, ως φορείς μαρτυρίας και πίστεως στον κόσμο. Αυτή η κοινή τοποθέτηση δημιουργεί προβλήματα διακρίσεως δύο βασικών εννοιών: του «αγίου» και του «καλού ανθρώπου».

• Χωρίς να σημαίνει ότι η προσφορά εκάστου δεν είναι σεβαστή, όμως η περίπτωση ενός Αγίου είναι κάτι το διαφορετικό. Τα «χαρίσματα» που εμφανίζει -όπως παρουσιάζεται ο πατήρ Πορφύριος- είναι μοναδικά, καθώς είναι αποτέλεσμα της κοινωνίας του με τον Τριαδικό Θεό και δεν απορρέουν μόνο από την ανθρώπινη προσπάθεια, όπως συμβαίνει με τους καθ’ όλα σεβαστούς κοινωνικούς εργάτες. Ο Άγιος φανερώνει ότι η θέωση δεν είναι μια φιλοσοφία ζωής, αλλά η ύψιστη δυνατότητα, ως πραγματικότητα στον κόσμο, να γίνει ο άνθρωπος όμοιος με το Θεό και Δημιουργό του.

• Προκύπτει αβίαστα το ερώτημα: Ο Δαλάι Λάμα, λειτουργός στο χώρο της βουδιστικής μαγείας και πνευματικός πατέρας παραθρησκευτικής δραστηριότητας, πώς συνυπάρχει με όλους τους ανωτέρω και ιδιαιτέρως με τον Γέροντα Πορφύριο, ο οποίος όπως αναγράφει το Π.Σ., είχε το χάρισμα της πνευματικής πατρότητας; Ταιριάζει η πνευματική πατρότητα του ενός με εκείνην του άλλου; Ή αυτήν την ιδέα επιχειρεί το Π.Σ. να περάσει στους μαθητές;

4. Θ.Ε. 5. «Πού είναι ο Θεός;»: Η οδύνη του σύγχρονου κόσμου και το αίτημα της σωτηρίας από το κακό (5 δίωρα) σ. 92-93

Σχόλια:

• Μένει κανείς έκπληκτος από τη διαπίστωση ότι όλη σχεδόν η ύλη που διδάσκεται σήμερα στη Β΄ Λυκείου σε θέματα Χριστιανισμού και θρησκειών, συμπιέζεται και προσφέρεται στους μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου μέσα σε 10 διδακτικές ώρες, μαζί με τη διδασκαλία Πατερικών κειμένων. Είναι αυτή παιδαγωγική προσέγγιση; Είναι αδύνατον οι μαθητές να κατανοήσουν τόσες ετερόκλητες έννοιες και επιπλέον να διεκπεραιώσουν κάποιες από τις προβλεπόμενες δραστηριότητες.

• Εφόσον οι μαθητές μέχρι την Γ΄ Γυμνασίου δε διδάχτηκαν να διακρίνουν την Αποκάλυψη του Θεού, έναντι των ειδωλολατρικών περί «θεού» ή «θεών» επινοήσεων των θρησκειών, δε διαθέτουν τις στοιχειώδεις γνώσεις ν’ αξιολογήσουν σωστά τη θεώρηση του κακού στις θρησκείες. Είναι αναμενόμενο ότι θα μείνουν στην επιφανειακή αντίληψη, πως όλες οι θρησκείες απλώς προσδιορίζουν το κακό και το καταδικάζουν.

5. Θ.Ε. 6. Ελπίδα και αγώνας για τη μεταμόρφωση του κόσμου (5 δίωρα) σ. 94

Ενδιαφέρουσες οι τέσσερεις υποομάδες θεμάτων: 1. «από τις ανατροπές των Μακαρισμών στην προτροπή της Εκκλησίας για μια «Λειτουργία μετά τη Λειτουργία». 2. Η προσωπική αναμέτρηση με το κακό. 3. Η μεταμόρφωση ως αίτημα. 4. Η ελπίδα στις θρησκείες.

Σχόλια:

• Ενώ προκαλούνται οι μαθητές να ζήσουν μια «Λειτουργία μετά τη Λειτουργία», σε όλο το Π.Σ. Δημοτικού και Γυμνασίου δε διδάσκεται η Θεία Λειτουργία και δε μελετώνται τα νοήματα των κειμένων της.

• Μεταξύ των δραστηριοτήτων της Θ.Ε. προβλέπεται μελέτη των περιπτώσεων: Νεομάρτυς Ακυλίνα - ελευθερία και πίστη, Αρχιεπίσκοπος Λουκάς - επιστήμη και διακονία, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ - διακρίσεις και ισότητα, Όσκαρ Ρομέρο - πλούτος και φτώχεια, Elisabeth Behr- Sigel - άνδρες και γυναίκες. Συμβαίνει όπως και στη Θ.Ε. 4, να συγχέονται οι πράξεις των αγίων με εκείνες των καλών ανθρώπων. Ο Άγιος εκφράζοντας την κοινωνία του με το Θεό, ενεργεί για τον αγιασμό του προσώπου του και του κόσμου. Οι κοινωνικοί εργάτες αγωνίζονται για την εξηθικοποίηση του εαυτού τους και του κόσμου με βάση τις αξίες και τα πρότυπα της εκάστοτε κοινωνικής ηθικής. 

***

Τελικά, ποιος είναι ο στόχος του ΜτΘ; Γιατί το Π.Σ. προβληματίζει; Γιατί συγχέει τον οφειλόμενο σεβασμό προς την ετερότητα με τη μη διάκριση της αλήθειας; 

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία μαθαίνουμε να ζούμε και να πορευόμαστε με το Χριστό, επειδή “χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν” (Ιω. 15, 5). Απ’ Αυτόν θωρακίζεται η ζωή, εμπνέεται η σκέψη, το κοινωνικό έργο, διασώζονται οι ανθρώπινες σχέσεις, καταργούνται οι κοινωνικοί αποκλεισμοί.

Η ζωή αποκτά αξία, όχι επειδή θα βασιλεύσει, γενικά και απροσδιόριστα, η αγάπη, ο σεβασμός της ετερότητας, η ειρήνη, η δικαιοσύνη, αλλά επειδή ο άνθρωπος, εν Χριστώ, έχει τη δυνατότητα να μετέχει στη δόξα της ετερότητας Εκείνου, ο Οποίος, ενώ είναι αλλότριος ως προς τη φύση, γίνεται οικείος ως προς τη δόξα, με τις ενέργειές Του.

Αυτή η μέγιστη δυνατότητα του ανθρώπου αποτελεί ταυτόχρονα το μέγιστο σεβασμό του προσώπου του, και των αδελφών του, εφόσον η σχέση τους δεν παραμένει ένα σχετικό, κοσμικό και θνητό γεγονός, αλλά ανάγεται στη σφαίρα της κοινωνίας με τον απόλυτα Άγιο Θεό.

Ελένη Βασσάλου, Θεολόγος

Ιερά Μητρόπολις Κυδωνίας και Αποκορώνου

Πηγή