ΤΟ ΜΟΝΟΤΟΝΙΚΟ

Α. Οἱ 26χρονοι καὶ οἱ ἄλλοι*

Γιάννης Β. Κωβαῖος 

Ὅσα Ἑλληνόπουλα πρωτοπῆγαν στὸ σχολεῖο τὸ 1982 εἶναι σήμερα 26 χρόνων.Οἱ νεαροὶ αὐτοὶ καὶ ὅλοι οἱ νεότεροί τους διδάχτηκαν ἀποκλειστικὰ τὸ μονοτονικό. Ἀποτελοῦν, λοιπόν, τὴν «τυχερὴ» γενιὰ Ἑλλήνων, ποὺ κατὰ τοὺς ὑπέρμαχους τοῦ ἑνὸς τόνου θὰ ἀποκτοῦσε οὐσιαστικότερη παιδεία χωρὶς τὸν «βραχνά» τῆς περισπωμένης, τῆς ψιλῆς καὶ τῆς δασείας, τοῦ «μακρὸν πρὸ μακροῦ» καὶ τὰ τοιαῦτα.Τα παιδιὰ τοῦ μονοτονικοῦ εἶναι ἤδη ἐπαγγελματίες· δημοσιογράφοι πολλοὶ ἀπὸ αὐτά, ἐκπαιδευτικοί, δικηγόροι. Μεταχειρίζονται γραπτὸ λόγο στὰ «κοινά», πληκτρολογοῦν κείμενα στὸν ὑπολογιστή τους, κρατοῦν —ἔτσι κι ἀλλιῶς— κάποιες πρόχειρες σημειώσεις γιὰ τὴ δουλειά τους ἢ γιὰ τὰ ψώνια. Κι ὅμως· τὰ γραπτά τους αὐτὰ δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ἰσχυριστεῖ ὅτι παρουσιάζουν καλύτερη εἰκόνα ὡς πρὸς τὸν τονισμό τους ἀπὸ ἐκεῖνα τῶν προηγούμενων, «ἄτυχων» καὶ «τυραννισμένων» γενεῶν τοῦ πολυτονικοῦ! …

Εἶναι ἐμπειρικὴ ἡ διαπίστωσή μου, ὡς φιλολόγου ἐπὶ μία εἰκοσαετία ἀλλὰ καὶ ὡς ἀναγνώστη —ἐπὶ σχεδὸν σαράντα χρόνια— ἐφημερίδων, ἀφισῶν ἀκόμη καὶ σχολικῶν βιβλίων! Μὲ πλήρη ὅμως ἐπίγνωση καταθέτω ὅτι (στατιστικὰ) τὰ σφάλματα τονισμοῦ στοὺς κάτω τῶν 26 εἶναι συχνότερα ἀπὸ αὐτὰ τῶν μεγαλυτέρων, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ σύστημα τονισμοῦ ποὺ ἀκολουθοῦν οἱ δεύτεροι! Καί, ἐπιτέλους, ἦρθε ὁ καιρὸς νὰ ἀναλάβει κάποιος ἁρμόδιος φορέας (Ἀκαδημία, Πανεπιστήμιο, Παιδαγωγικὸ Ἰνστιτοῦτο, Κέντρο Ἑλληνικῆς Γλώσσας;) νὰ διεξαγάγει μιὰ συστηματικὴ ἔρευνα, ποὺ θὰ τὸ ἐπιβεβαίωνε αὐτὸ καὶ θὰ μᾶς προσανατόλιζε ὑπεύθυνα καὶ ἐπιστημονικά. Παίρνοντας δεῖγμα γραφῆς ἀπὸ τὸν Τύπο, τὶς διαφημίσεις, τὰ σχολικὰ βιβλία καὶ μαθητικὲς ἐκθέσεις τοῦ 1980, φερ᾽ εἰπεῖν, καθὼς καὶ ἀντίστοιχο τοῦ 2000, εἶναι βέβαιο ὅτι θὰ καταγράψει μιὰ τέτοια ἔρευνα μεγαλύτερο ἀριθμὸ λαθῶν στοὺς τόνους σήμερα ἀπὸ ὅ,τι πρὸ εἰκοσαετίας. Θὰ τὸ τολμήσει κανείς;

Τίτλοι ἐφημερίδων καὶ περιοδικῶν «βγάζουν μάτι» μὲ λάθη τοῦ μονοτονικοῦ, τὸ ὁποῖο οὐσιαστικὰ ἔχει ἕναν κανόνα ὅλο κι ὅλο, μὲ τρεῖς-τέσσερις ἐξαιρέσεις, σὲ σχέση μὲ τοὺς δέκα καὶ πλέον κανόνες τοῦ πολυτονικοῦ! Σχολικὰ ἐγχειρίδια ποὺ ἐκδίδονται τὰ τελευταῖα χρόνια ἐμφανίζουν πλῆθος τέτοιων σφαλμάτων ἀναγκάζοντας τουλάχιστον τοὺς φιλολόγους καὶ τοὺς δασκάλους νὰ διεξάγουν… διμέτωπο ἀγώνα, γιὰ νὰ διδάξουν πειστικὰ τὸν τονισμὸ στὴν τάξην. Καί, προτοῦ ὁρισμένοι σπεύσουν νὰ ἐπιρρίψουν, παρ᾿ ὅλα αὐτά, τὶς εὐθύνες ὡς συνήθως στοὺς ἐκπαιδευτικοὺς γιὰ τὰ λάθη τῶν μαθητῶν, χωρὶς κι ἐμεῖς νὰ τὶς ἀποσιωπήσουμε, ἀξίζει νὰ σημειώσουμε καὶ κάτι ἀκόμη. Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ἐπανόδου τῶν Ἀρχαίων στὸ Γυμνάσιο, οἱ γενιὲς αὐτὲς μαθητῶν δείχνουν πιὸ προσεκτικὲς στὸ πολυτονικὸ τῆς Ἀρχαίας ἀπὸ ὅ,τι στὸ μονοτονικὸ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, ἐφ᾽ ὅσον κατὰ τὴν ἔκφρασή τους «πιάνονται καὶ οἱ τόνοι», δηλαδὴ βαθμολογοῦνται (ἐνῶ, φυσικά, ἡ ὀρθογραφία δὲν πιάνεται οὔτε στὰ Μαθηματικά, οὔτε στὰ Θρησκευτικά, οὔτε στὰ Οἰκονομικὰ κ.λπ.). Οἱ ἴδιοι φιλόλογοι δὲν διδάσκουν καὶ τοὺς πολλοὺς τόνους καὶ τὸν ἕναν;

Μήπως, λοιπόν, δικαιώνεται ἡ ἀγωνία τοῦ Νικηφόρου Βρεττάκου, ὁ ὁποῖος δήλωνε πὼς «ὑπερτιμήθηκε ἡ ἄποψη ὅτι τὸ μονοτονικὸ διευκολύνει τοὺς μαθητές, κάτι πού, ἴσως, εἶναι ἀντιπαιδαγωγικό» καθὼς «τὸ παιδὶ πρέπει νὰ κοπιάζει γιὰ νὰ γίνει ἄνθρωπος ἱκανός, ὥστε στὴ ζωή του ν᾿ ἀντιμετωπίσει ὅλες τὶς ἀντιξοότητες»; Μήπως, μὲ ἄλλα λόγια, δὲν μᾶς ἔφταιγαν οἱ «κακοὶ» οἱ τόνοι καὶ τὰ «κακὰ» τά… πνεύματα ἀλλὰ καὶ ἐδῶ ἡ ψυχολογία τῆς εὐκολίας, τοῦ «ὢχ ἀδερφέ» καὶ τὰ ποικιλώνυμα συμφέροντα; Ὅσα ὁδηγοῦσαν τὸν Vladimir Volkoff νὰ ὑποδείξει: Ὅταν οἱ ἐχθροί σου θὰ ἔχουν ξεμάθει τὴν ὀρθογραφία τους, νὰ ξέρεις ὅτι ἡ νίκη πλησιάζει». Ἄρα, ὁ «κακός» μας ἑαυτὸς μᾶς ἔφταιγε. Καὶ αὐτὸν πῶς τὸν ἐξορκίζουμε;  Ποια είναι η γνώμη σας; 

Β. Ἀπὸ ποῦ ἄραγε σχηματίζονται;*

Μερόπη Ν. Σπυροπούλου

Κάποια μέρα, στὸ τέλος μιᾶς παράδοσης στοὺς δευτεροετεῖς φοιτητές μας, ἕνα κορίτσι ποὺ μὲ εἶχε παρακολουθήσει μὲ πολλὴ προσοχὴ μοῦ εἶπε: «Χρησιμοποιεῖτε μία κάπως διαφορετικὴ γλῶσσα, μὲ ὡραῖο ἦχο, γιατὶ μοῦ φάνηκε ὅτι ἔχει, κάπως, πιὸ πολλά… Φοὺ καὶ Θού». Προσπάθησα νὰ καταλάβω τί ἐννοοῦσε καὶ τῆς ζήτησα νὰ μοῦ φέρει ἕνα παράδειγμα. Νά, εἴπατε κάποιες λέξεις, ποὺ τὶς ἔχω σημειώσει κιόλας, ὅπως π.χ. ἀφαίμαξη, ἐφίδρωση, ἐφάμιλλος, καθοριστικός, αὐθαίρετος, πενθήμερο, μεθερμηνευόμενο, καὶ κάποιες ἄλλες ποὺ δὲν τὶς συγκράτησα, ἀλλὰ μοῦ ἄρεσαν. Ἀπὸ ποῦ ἀραγε σχηματίζονται αὐτὲς οἱ λέξεις; Τῆς ἐξήγησα τὸν κανόνα γιὰ τὸ τί συμβαίνει μὲ τὸ σύμφωνο τῶν προθέσεων, ὅταν αὐτὲς ἀποτελοῦν τὸ πρῶτο συνθετικὸ μαζὶ μὲ δασυνόμενες λέξεις καί, συγχρόνως, τῆς σχολίασα τὴ σημασία τῶν ἀντίστοιχων προθέσεων. Μὲ ἄκουσε μὲ ἀπορία καί, σχεδὸν ἔκθαμβη, μοῦ εἶπε μὲ κάποια νοσταλγία φεύγοντας: «Ἄ, γι᾿ αὐτὸ ποτὲ δὲ μοῦ ἄρεσε ἡ ἔκφραση “πενταήμερη ἐκδρομή”· Τί κρίμα ἐμεῖς νὰ μὴν τὰ ξέρομε ὅλα αὐτά…». Ἀλήθεια, τί κρίμα καὶ τί ἔγκλημα νὰ σᾶς τὰ ἔχομε ἐμεῖς στερήσει ὅλα αὐτά!  Σας έχει τύχει κάποιο ανάλογο περιστατικό; Ποιες λέξεις δεν προφέρουμε σωστά σήμερα λόγω άγνοιας; 

*Ἀφιέρωμα τοῦ περιοδικοῦ Εὐθύνη, τεῦχος 365, Μάϊος 2002, σελ. 243-248

το είδαμε εδώ