Η Απληστία
του Κων. Α. Οικονόμου δασκάλου του 32ου Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέα
“Οράτε καὶ φυλάσσεσθε απὸ πάσης πλεονεξίας” (Λουκ. Ιβ΄15)
ΓΕΝΙΚΑ: Ένα από τα γνωρίσματα της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι και η
απληστία. Η λέξη παράγεται από το στερητικό «α» και το «πληστός» (πλήρης).
Άπληστος σημαίνει πλεονέκτης, ακόρεστος, ανεκπλήρωτος επιθυμιών. «Επιθυμώ»,
σημαίνει αναδύω εκ του θυμικού της ψυχής μου μια θερμή ανάγκη. Ακολουθεί η
«βούληση» που οδηγεί στο «θέλω και μπορώ». Η απληστία είναι παράλογη επιθυμία
απόκτησης περισσότερων υλικών αγαθών απ’ αυτά που κανείς χρειάζεται ή
δικαιούται. Πηγάζει από υπέρμετρο εγωισμό, μια ανικανοποίητη τάση συσσώρευσης
πλούτου, ή από ανασφάλεια και φοβίες. Η απληστία είναι «αμαρτία όταν κανείς
θυσιάζει αιώνιες αξίες για ν’ αποκτήσει εφήμερα αγαθά.» (Θωμάς Ακινάτης). Μερικοί,
αντίθετα, ισχυρίζονται πως η απληστία είναι απαραίτητη κινητήρια δύναμη της
έρευνας, των νέων εφευρέσεων, της προόδου. Αναμφισβήτητα, εντός λογικών
πλαισίων, η υγιής φιλοδοξία είναι απαραίτητη για μια επιτυχημένη ζωή και για την
εξέλιξη της ανθρωπότητας. Η ιστορία όμως διδάσκει πως η απληστία είναι βασική
πηγή κακού όταν πυροδοτείται από υπέρμετρο εγωισμό, αχαλίνωτη φιλοδοξία και
ανικανοποίητες επιθυμίες απόκτησης υλικών αγαθών ή εξασφάλισης υψηλής
κοινωνικής θέσης με οποιοδήποτε κόστος.
ΑΠΛΗΣΤΙΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΣ: Κατά το μύθο, η απληστία εμφανίζεται με τα παιδιά
του Πρωτέα, Πολύγονο και ο Τηλέγονο, που ως άπληστοι, κατέλήξαν ληστές. Όταν
τους σκότωσε ο Ηρακλής, ο Πρωτέας αποδέχθηκε την τιμωρία των γιων του
δικαιώνοντας το φονέα τους. Η επιθυμία και η βούληση μυθολογικά συμβολίζονται
με τις Δαναΐδες και το Σίσυφο. Οι πρώτες με την τιμωρία του άπατου πιθαριού τους,
ο δεύτερος με την ποινή του αέναου ανεβάσματος της πέτρας. Ο Μίδας, γνωστός από
την απληστία του στο χρυσό και την τιμωρία του, “αναδείχθηκε” δικαιωματικά εσαεί
μνημονευόμενος. Αλλά και ο Κροίσος, για να επιτεθεί στον Κύρο και να αυξήσει κι
άλλο την αμύθητη περιουσία του, τιμωρήθηκε ανάλογα.
ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΛΗΣΤΙΑΣ ΣΤΗΝ Α. ΓΡΑΦΗ: Στην Π. Διαθήκη πρώτο φαινόμενο
απληστίας είναι η πράξη της Εύας, δηλαδή η επιθυμία, που πήγαζε από την
απληστία, ως προϊόν εγωισμού “του γίνεσθαι ίσα Θεώ”, και η αποδοχή του
απαγορευμένου καρπού. Απληστία είναι το πάθος του “άφρονος πλουσίου” της
Παραβολής του Κυρίου, όπου ο πρωταγωνιστής μεριμνά μόνο για την ευφορία της
γης του και την ανοικοδόμηση νέων μεγάλων αποθηκών για τους πολλαπλάσιους
καρπούς του.
Η ΠΑΡΑ ΦΥΣΗ ΑΠΛΗΣΤΙΑ: «Τρεις δυνάμεις κινούν τον κόσμο, η ανοησία, ο
φόβος και η απληστία» (Αϊνστάιν). Ο Μ. Γκάντι προσέθεσε: «Η γη παράγει αρκετά
για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του ανθρώπου, όχι όμως την απληστία του». Η
απληστία εμφανίζεται από την αρχή της ανθρώπινης Ιστορίας. Όμως το πάθος της
απληστίας συγκρούεται με τους νόμους της ίδιας της φύσης: η φύση ενέχει την
ιδιότητα της οικονομίας (οίκος + νόμος < νέμομαι), την αρχή, δήλαδή, της διανομής
του πλούτου της σ' όλα τα έμβια και φυσικά στον άνθρωπο. Όταν, όμως, κατά την
κρίση κάποιων και “παρά την φύσιν”, το μερίδιο του φυσικού πλούτου δεν επαρκεί,
αρχίζει η αναζήτηση συσσώρευσης πιότερων αγαθών, συχνά έναντι παντοίου
τιμήματος.
ΤΟ “ΛΟΓΙΚΟ” ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΑΠΛΗΣΤΙΑΣ: Η ανθρώπινη κοινωνία δεν
έχει δομή και οργάνωση άλλων κοινωνιών, όπως των μηρμυγκιών ή των μελισσών
που είναι κατ' εξοχήν κοινωνίες. Είναι, αντίθετα, κοινωνία χαλαρή, που προσφέρεται
για αλληλοβοήθεια μόνο μεταξύ λίγων, συγγενών ή φίλων, και έχει συνήθως σκοπό
το αμοιβαίο όφελος. Παρ' όλα αυτά, η ανθρώπινη «κοινωνία» είναι συναγωνιστική
και ανταγωνιστική μαζί, οπότε η απληστία βρίσκει τη βάση εκκόλαψης και
θεριέματος. Η παγκόσμια ανοικτή κοινωνία και οικονομία είναι μια άπληστη
κοινωνία στηριζόμενη σε δύο δόγματα: στην ελευθερία παραγωγής (Άνταμ Σμιθ) και
στην ανάγκη αυξημένης κατανάλωσης (Κέυνς). Οπότε, διαμορφώνεται μια κοινωνία
κανιβαλική, που καταβροχθίζει τα παιδιά της. Η ιστορία διδάσκει ότι εν καιρώ, οι
αδύναμες ομάδες παραδίδονται βορά στις δυνατές, γενόμενες μέρος του συστήματος.
Αντίθετος του άπληστου είναι ο «πληστός», που σημαίνει «πλήρης -
ολοκληρωμένος». Ο πληστός είναι εκούσια ολιγαρκής, επομένως ευχαριστημένος με
αυτά που έχει, οπότε καθιερώνεται σαν πρότυπο συμπεριφοράς, από τους ακούσια
ολιγαρκείς αλλά και τους πλεονέκτες. Διότι οι ολιγαρκείς τον έχουν πρότυπο στη
δυστυχία τους, πράγμα που βολεύει παράλληλα τους πλεονέκτες, που δεν τον
βλέπουν ως ανταγωνιστή.
Η “ΦΥΣΙΚΗ” ΑΠΛΗΣΤΙΑ: Η Ψυχολογία εξηγεί την απληστία «ως άγχος
επιβίωσης από το άχθος του θανάτου». Είναι μια αντίδραση ως εκεί «φυσιολογική».
Η απληστία απαντάται σε παιδιά και μεγάλους, ασχέτως φύλου, σε μεγαλύτερο
βαθμό στο θηλυκό. Το φαινόμενο της απληστίας παρατηρείται και στα ζώα: Ο λύκος
σφαγιάζει πολλά αρνιά και τρώει μόνο ένα, η αλεπού πνίγει πλήθος κότες ενώ τρώει
μία, πράγμα που χαρακτηριζεται «αμόκ ζωτικής ανησυχίας». Το γεγονός αυτό
συνδέεται στη φροϋδική ψυχολογία με τη «λίμπιντο», λέξη που ταιριάζει εδώ με το
πάθος για ζωή. Για πολλούς φιλοσόφους το αίτιο απληστίας, ο φόβος του θανάτου,
λειτουργεί αποπροσανατολιστικά στην ίδια την ουσία του πάθους, διότι μετά
θάνατον τίποτε εκ των συσσωρευμένων δεν μεθίσταται, ακολουθώντας τον κάτοχό
του! Ο κίνδυνος για την ανθρώπινη επιβίωση δεν εξαρτάται πια από το άγριο ζωικό
βασίλειο, αλλά από τον ίδιο, που σημαίνει ότι ο φόβος του είναι «από και προς τον
εαυτό του». Η απληστία προβάλλεται τότε ως αρχή επιβίωσης. Πώς όμως φτάσαμε
στο σημείο να θεωρείται για το δυτικό κόσμο η απληστία κάτι το υγιές;
ΑΠΛΗΣΤΙΑ ΚΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ: Η εδραίωση του καπιταλισμού θα σημάνει,
ιστορικά, αλλαγή στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Με τον καπιταλισμό, ως μέσο
χαλιναγώγησης των παθών, ή αλλιώς ως “φάρμακο”, προβάλλει η επιδίωξη του
συμφέροντος. “Κυρίαρχος λόγος καθίσταται η αντιπαραβολή των θετικών συνεπειών
που προκύπτουν όταν οι άνθρωποι καθοδηγούνται από τα συμφέροντά τους με την
καταστροφική κατάσταση που επικρατεί όταν οι άνθρωποι αφήνουν αχαλιναγώγητα τα
πάθη τους” (Ελ. Γέλινεκ). Έτσι, ο πλουτισμός αποκτά μια θετική, θεραπευτική
σημασία για ιδιωτική και δημόσια ζωή, κυρίως στον προτεσταντικό κόσμο. Έτσι η
απληστία νομιμοποιήθηκε, ερχόμενη στο προσκήνιο, και αναγνωρίζεται ως θεμέλιο
πια ενός ολόκληρου πολιτισμού. Όμως, διακόσιες οικογένειες σήμερα συγκέντρωσαν
το 60% του πλούτου της γης, ενώ αφρικανικές χώρες ζουν στην πλήρη εξαθλίωση.
Αυτό οφείλεται στην απληστία. Για τις ΗΠΑ, τη “θεμετοφύλακα” της απληστίας,
διαβάζουμε: «Το σοβαρότερο πρόβλημα είναι η ασύστολα ανεξέλεγκτη απληστία.
Ευθύνεται για τη διαφθορά των πολιτικών. Προκάλεσε τα σκάνδαλα των πολυεθνικών
με την πληρωμή εξωφρενικών μισθών και επιδομάτων στους υψηλά ιστάμενους, ακόμη
κι΄ όταν η εταιρία ήταν υπό διάλυση. Είναι υπεύθυνη του διεθνούς εμπορίου
ναρκωτικών και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης γυναικών και παιδιών.” (And.
Greeley, Chicago Times, 2004).
ΑΠΛΗΣΤΙΑ ΚΑΙ ΗΔΟΝΗ: Η καταξίωση της απληστίας επισημοποιείται με το
πέρασμα στην κοινωνία της κατανάλωσης. Ο καταναλωτισμός επέφερε αλλαγή στην
κοινωνική οργάνωση: το πέρασμα από την «κοινωνία της απαγόρευσης» σ' αυτή της
“απόλαυσης”. Τώρα πλέον, στην καταναλωτική κοινωνία, κύριο “καθήκον” είναι η
όλο και μεγαλύτερη απόλαυση. Αυτό το κάλεσμα απευθύνεται πανταχόθεν, από
τηλεόραση, διαφημίσεις, από τους ίδιους τους φίλους που δεν ξεχνούν να μας
υπενθυμίζουν: “δεν υπάρχει μεγαλύτερο αμάρτημα από τα να μην περνάμε καλά!». Η
φαντασίωση μιας απόλυτης απόλαυσης κινητοποιεί επιθυμία αγορών, αλλά μόλις
αποκτήσουμε το ποθούμενο, το “φετίχ” της φαντασίωσης μας (αυτοκίνητο, σπίτι),
την προσδοκία διαδέχεται η δυσαρέσκεια. Oσο για την ικανοποίηση της επιθυμίας,
αυτή αναβάλλεται αέναα, από φαντασίωση σε φαντασίωση, από προϊόν σε προϊόν.
Αυτή η συνεχής, ακορέστως άπληστη, μετάθεση της απόλυτης ικανοποίησης, είναι η
ουσία του καταναλωτισμού. Ο Πασκάλ σημειώνει:“Μόλις οι άνθρωποι κατακτήσουν
ένα πράγμα που κυνηγούν, αποσβολώνονται, η ευτυχία τους διαρκεί πολύ λίγο,
μεταβαλόμενη, σχεδόν την επομένη, σε ανία, που βρίσκεται πολύ κοντά στην αηδία. ”.
Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ:
