Η πολιτική (κοινωνική) διάσταση του Ι. Χρυσοστόμου

«Ουδέν γαρ εστίν, ο μη ειρήκασιν οι πατέρες», λέγει ο Συμεών Θεσσαλονίκης.
Δεν υπάρχει δη­λαδή τίποτε για το οποίο δεν έχουν ομιλήσει οι Πατέρες (Ε.Π. 155,4).

Στα όρια του ποιμαντικού τους έργου χρειάστη­κε να ομιλήσουν για πολλά θέματα, πνευματικής και κοινωνικής φύσεως.

Όλα αυτά τα θέματα τα αντιμετώπισαν με την αδιχοτόμητη καθολικότητα της εκκλησιαστικής συνείδησης, που βλέπει τον άνθρωπο με αγάπη και ως αδιαίρετη ενότητα σώματος και ψυχής. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έδειξε ότι η έ­γνοια για τα κοινωνικά προβλήματα δεν έρχεται σε πνευματική αντίθεση με την άσκηση, αλλά εί­ναι βασική συνιστώσα της. 

Η βασική του πίστη ήταν: ολόκληρη η οικουμένη-ανθρωπότητα είναι μία οικογένεια με πατέρα το Θεό. Στη θέση αυτή στηρίζεται η πολιτική διάσταση του Χριστιανισμού. Να τονίσουμε ότι με τον όρο «πολιτεία» οι Πατέρες χαρακτηρίζουν τον τρόπο ζωής και τα προβλήματά της ως «πολιτικά πράγματα». Μεγάλη ιδιοκτησία, φτώχεια, υπερ­βολικός πλούτος, άδικοι φόροι και όλες οι ταξικές ανισότητες, αντιμετωπίστηκαν από τον Χρυσόστομο ως αγκάθια στο κοινωνικό σώμα της Α­ντιόχειας, όπου διακονούσε ως πρεσβύτερος. Πα­ρόμοια ήταν και η στάση του ως αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως.

Με απολυτότητα επισήμανε: «Το δικό μου και το δικό σου είναι αίτιο πολλών πολέμων». Είναι το αί­τιο που δημιουργεί φιλαυτία, φιλαργυρία, μισαδελφία και κάθε άλλη συναρτώμενη κακία. Και συ­νεχίζει: «Πάντα γαρ παρά Χριστού έχομεν... και το ζην, και το αναπνείν και το φως και τον αέρα και την γην» (Ε.Π. 61,85-86). Δεν μπορεί, δηλαδή, να υπάρξει αληθινή κοινωνική δικαιοσύνη χωρίς την κοινωνικότητα της Ορθοδοξίας, χωρίς την ευλογία του Θεού. Θέση αντίθετη με την αστική φιλο­σοφία, τη μαρξιστική διαλεκτική, καθώς και με την προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού.

Ως παράδειγμα, μιας ορθής κοινωνικής συνύπαρ­ξης των ανθρώπων αναφέρει το μοναχισμό, την μοναχική πολιτεία (Ε.Π.Ε. 2ος, 782). Ο Κώστας Ζουράρης γράφει πολύ εύστοχα: «Η μο­νή είναι η μόνη βατή πολιτική πρόταση, εδώ και τώρα. Η πολιτική συνταγή του μοναστηριού είναι απλή» (Γελάς, Ελλάς, αποφράς, σελ. 220,230). Η προοπτική μιας μελλοντικής χριστιανικής κοι­νωνίας, διαγράφεται ως μία ισχυρή ιστορική πι­θανότητα μέσα στην κοινωνική διδασκαλία του Χρυσοστόμου.

Έντονα διαμαρτύρεται (διαχρονικά) για το φαι­νόμενο της κατ' επίφασιν και κατ' όνομα χριστια­νικής κοινωνίας, τονίζοντας την ιστορική ευθύνη των χριστιανών για το γεγονός, ότι το Ευαγγέλιο δεν έγινε οδηγός της κοινωνικής πραγματικότη­τας. Για τον μεγάλο αυτό Πατέρα της Εκκλησίας, η στάση των χριστιανών μέσα στην ιστορία δεν μπορεί να είναι μια παθητική αναμονή του τέλους του κόσμου.

Λέγει κατηγορηματικά: «Γιατί, λοιπόν, δεν πι­στεύουν όλοι; Διότι τα πράγματα χειροτέρεψαν και γι' αυτά εμείς είμαστε αίτιοι. Η καρδιά και η ψυχή όλων ήταν μία (στην πρώτη εκκλησία) και όλα τα είχαν κοινά και εδίδετο στον καθένα ότι εί­χε ανάγκη και ζούσαν βίο αγγελικό. Αν γινόταν τούτο σήμερα, θα επιστρέψουμε όλη την οικουμένη στη χριστιανική πίστη και χωρίς θαύματα» (Ε.Π. 61, 52).

Σε μια ομιλία του παρουσιάζει ως έμπρακτη από­δειξη πνευματικής πολιτικής και κοινωνικής αλ­λαγής, την πόλη της Νινευΐ, την μετάνοια των κατοίκων της. 

Λέγει σχετικά: «Η ανισότητα μεταξύ κυρίων και δούλων καταργήθηκε, έσχισαν τα γραμμάτια των χρεών, έδωσαν στους δούλους ελευθερία, έδωσαν κτήματα και χρυσό σ' αυτούς που είχαν α­νάγκη. Μεταμορφώθηκαν με την μετάνοια. Στή­ριξαν έτσι την πόλι τους που κουνιόταν, την α­νόρθωσαν ενώ έπεφτε, τη στήριξαν ενώ δονού­νταν» (Ε.Π.Ε. 8, σελ. 509-521). Ο I. Χρυσόστομος ήταν βαθύς γνώστης όλου του κύκλου της κοινωνικής-πολιτικής διδασκαλίας της Αγίας Γραφής. Αν συγκεντρώσουμε όλη τη δι­δασκαλία του για τον άνθρωπο, για την άσκηση της πολιτικής εξουσίας, για τα μέσα παραγωγής για την εργασία, για τον πλούτο και για την κοι­νωνία, τότε έρχεται στην επιφάνεια ένα νέο κοι­νωνικό σύστημα, ως έκφραση και δικαίωση της χριστιανικής αλήθειας.

Ιδιαίτερα για τον άνθρωπο είπε: «Ο ζωντανός και ανθρώπινος βωμός είναι φρικωδέστερος από το μαρμάρινο θυσιαστήριο. Στο δεύτερο προσφέρε­ται ο Χριστός, αλλά το πρώτο είναι ο ίδιος ο Χρι­στός» (Ε.Π. 61, 540).

ΝΙΚΟΣ Ε. ΣΑΚΑΛΑΚΗΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ