Mέρος 2ο- Από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 μέχρι την Μικρασιατική Eκστρατεία

Συνεχίζουμε να παραθέτουμε την  "Ιστορία της Ελλάδος από τον Μέγα Αλέξανδρο έως την Μικρασιατική Καταστροφή", γραμμένη σε 5 (πέντε) σύντομες ενότητες που που έγραψε και μας έστειλε προς δημοσίευση ο εκπαιδευτικός του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας κ. Βασίλειος Ευσταθίου.

Mέρος 2^ο- Από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 μέχρι την Μικρασιατική Eκστρατεία (μάχη του Σαγγάριου). 

Το νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος, κερδίζοντας την σχετική αυτονομία του, σχετική και όχι απόλυτη, γιατί μετά τον Ι.Καπποδίστρια, όλες οι ηγεσίες που ακολούθησαν ήταν και είναι εξαρτημένες από ξένες δυνάμεις, άρχισε να καλλιεργεί ένα όραμα, που ήταν ζωτικό για την ανάπτυξή του, μετά την πολιτισμική καθήλωση του για πολλούς αιώνες λόγω της τουρκοκρατίας σε μια περίοδο μεγάλης ανάπτυξης στην Ευρώπη, μέχρι και την ώρα, σχεδόν ένα αιώνα μετά την απελευθέρωσή του, που πέτυχε τον διπλασιασμό των εδαφών του. Το όραμα αυτό ήταν όραμα της Μεγάλης Ελλάδας, της Ελλάδας των δύο Ηπείρων και πέντε Θαλασσών. Το 1897 έγιναν οι πρώτες επιχειρήσεις για επέκταση των ελληνικών εδαφών προς τα βόρεια, και στην Κρήτη, με τον τριακονταήμερο ελληνοτουρκικό πόλεμο, που απέβησαν όμως άκαρπες. Τελικά το όνειρο της απελευθέρωσης για τους κάτοικους της Βορείου Ελλάδας μέχρι την Ήπειρο και την Μακεδονία, και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και της Κρήτης, έγινε πραγματικότητα το 1912 με τον πρώτο Βαλκανικό πόλεμο, τον οποίο χρειάστηκε να ακολουθήσει και δεύτερος, καθώς μετά την νίκη οι  Βούλγαροι, με τους οποίους κατά τον πρώτο Βαλκανικό πόλεμο οι Έλληνες και οι Σέρβοι ήταν σύμμαχοι, είχαν μετά τη νίκη αξιώσεις που ήταν πέρα από την αρχική συμφωνία. Και ήταν τότε η ώρα, όταν τα εδάφη της ελληνικής επικράτειας είχαν διπλασιαστεί, που το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας ήρθε να φανεί κοντά, τη στιγμή μάλιστα που μέσα σε μικρό διάστημα, το 1914, στην Ευρώπη ξέσπασε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και η Ελλάδα πιεζόταν από τις αντίπαλες δυνάμεις να υποστηρίξει, είτε τη  μια, την συμμαχία της Αντάντ, πολεμώντας στο πλευρό της, είτε την άλλη, τις Κεντρικές Δυνάμεις, τηρώντας στάση ουδετερότητας. Ένας επιτυχημένος συνασπισμός με τη μια παράταξη θα σήμαινε τότε ότι οι Έλληνες θα βρίσκονταν με το τέλος του πολέμου στο πλευρό του νικητή και θα άνοιγε ο δρόμος έτσι να διεκδικήσουν τα εδάφη της Μεγάλης Ελλάδας. Όμως τότε τέθηκε ένα αντικειμενικό τεραστίου μεγέθους ζήτημα, καθώς ο Ελληνισμός στα τουρκικά εδάφη, αλλά και όλοι οι άλλοι  χριστιανικοί πληθυσμοί εκεί, απειλούνταν με φοβερό διωγμό να εκριζωθούν από τους πατρογονικές εστίες τους, μετοικώντας όσοι γλιτώσουν το θάνατο στη χώρα των ομοεθνών τους ή αλλού, ως πρόσφυγες. Η αιτία αυτής της απειλής ήταν το κίνημα των Νεότουρκων που είχε εμφανιστεί από το 1908 και διεκδικούσε την εξουσία,  απαιτώντας την δημιουργία εθνικού τουρκικού κράτους, ενός κράτους που θα είναι απαλλαγμένο από αλλοεθνείς, και μάλιστα Χριστιανούς.

Στο κρίσιμο αυτό σημείο για την μετέπειτα ιστορική πορεία της Ελλάδος, όπου η  πολιτική στάση που θα τηρούσαν οι Έλληνες ήταν αποφασιστικής σημασίας και για το ελληνικό κράτος και το ελληνισμό της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δέσποζαν στην Ελλάδα οι δύο μεγάλες γνωστές ηγετικές μορφές, που είχαν πρωτοστατήσει και στα προηγούμενα μεγάλα γεγονότα των τελευταίων χρόνων, στους Βαλκανικούς πολέμους, ο αρχιστράτηγος και μετέπειτα βασιλιάς, Κωνσταντίνος ο Α΄, και ο πολιτικός και πολλές φορές πρωθυπουργός, Ελευθέριος Βενιζέλος. Και ενώ στους Βαλκανικούς Πολέμους είχαν δώσει στον ελληνικό λαό την εντύπωση της άριστης συνεργασίας μεταξύ τους, που
μέγας και θαυμαστός καρπός της ήταν ο διπλασιασμός της Ελλάδας, με το ξέσπασμα του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και το δίλλημα του τέθηκε για την Ελλάδα για συμμετοχή στο πλευρό της Αντάντ ή για ουδετερότητα,  άρχισε μεταξύ τους να εμφανίζεται άκρα ασυμφωνία, κάτω από την επιρροή των διαφορετικών αντίπαλων ξένων παρατάξεων με τις οποίες τασσόταν ο καθένας. Αυτή  σταδιακά κλιμακώθηκε σε μεγάλη διαμάχη με τη ευθαρσή προώθηση των ξένων δυνάμεων κατά τα δικαιώματα που τους έδιναν οι διαφωνούντες Έλληνες ηγέτες, οι οποίοι δε δίσταζαν να προσπαθούν να λύσουν τη διαφωνία τους  και με το να παραβαίνουν αλλεπάλληλες φορές το σύνταγμα και τα δικαιώματα του ελληνικού λαού, που είχε ήδη κουραστεί από τους προηγηθέντες πολέμους. Έφθασαν έτσι στα πρόθυρα μιας εμφύλιας αιματηρής σύγκρουσης, που ευτυχώς αποφεύχθηκε τελευταία στιγμή με την υποχώρηση του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Αυτή η μεγάλη εσωτερική διαμάχη, όπου η μια ελληνική παράταξη θεωρούσε την άλλη εχθρό της, πουλημένη και προδότρια, και αποτέλεσε μια κατάσταση που κατέληγε στη συλλογική παράνοια και στο θανάσιμο μίσος, περιγράφεται με την ονομασία ‘Εθνικός Διχασμός’, που πληρώθηκε, και ακόμα ως τώρα πληρώνεται, με ακριβό τίμημα από τον Ελληνικό λαό.  Τελικά η Ελλάδα, καθοδηγούμενη πλέον από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, μετά την εξόριση του αντιπάλου του, πήρε μέρος στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο συμμαχώντας με την Αντάντ κατά την επιλογή του, πράγμα που οδήγησε την Ελλάδα να βρίσκεται στο πλευρό των νικητών μετά το τέλος του πολέμου το 1918. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την απόσπαση της δυτικής Θράκης από τη Βουλγαρία ως τμήμα της Ελλάδας πλέον με τη συνθήκη του Νεϊγύ, και  την παράδοση στην ελληνική διοίκηση της ανατολικής Θράκης, εκτός από την περιοχή της Κωνσταντινούπολης, και της ζώνης της Σμύρνης στη δυτική Μικρά Ασία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία με τη συνθήκη των Σερβών. Ωστόσο ο Σουλτάνος, ο οποίος είχε υπογράψει την συνθήκη των Σερβών, παρέμενε ο επικυρίαρχος των περιοχών αυτών, αν και μετά από μια πενταετία παρεχόταν η δυνατότητα, μέσω δημοψηφίσματος στις περιοχές αυτές που είχαν παραδοθεί στους Έλληνες,  να περιέλθουν οριστικά αυτές στην επικράτεια της Ελλάδας. Ταυτόχρονα, και η Ιταλία, με ξεχωριστή συμφωνία δεχόταν την απόδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Ο ελληνικός στρατός, ήδη πριν να υπογραφεί η συνθήκη των Σερβών το καλοκαίρι του 1920, είχε καταλάβει αυτές τις περιοχές από την άνοιξη του 1919, μετά από εντολή της κυβέρνησης του Ελευθέριου Βενιζέλου, με την υποστήριξη των νικητών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι οποίοι είχαν ήδη αποφασίσει τη συνθήκη των Σερβών και επρόκειτο να την εφαρμόσουν επί της ηττημένης Τουρκίας.

Ωστόσο, αν και υπογράφτηκε τελικά ακόμα και από τον Σουλτάνο η συνθήκη των Σερβών,  ωστόσο δεν επικυρώθηκε επίσημα ποτέ, σχεδόν από καμιά από τις πλευρές που την υπέγραψαν, μη έχοντας αναγνωριστεί από το κίνημα των Νεότουρκων, που είχε αρχηγό τον Μουσταφά Κεμάλ, και διεκδικούσαν να πάρουν την εξουσία από τον Σουλτάνο, αρχίζοντας και την ετοιμασία για πόλεμο εναντίον των συμμάχων της Αντάντ και των Ελλήνων. Η ελληνική κυβέρνηση πήρε την μεγάλη απόφαση να αντιμετωπίσει την απειλή των Νεότουρκων,  με σκοπό  να πετύχει την εφαρμογή αυτών που όριζε η συνθήκη των Σερβών, που έκαναν πραγματικότητα το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας, και να υπερασπιστεί τους ελληνικούς πληθυσμούς στα εδάφη της έως τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την άδικη και φοβερή τουρκική εκδίωξή τους, με την κλιμάκωση του πολέμου και την γενίκευση του στην Μικρασιατική ενδοχώρα, μέχρι την γραμμή που σύμφωνα με τη συνθήκη των Σερβών μπορούσαν να προχωρήσουν τα ελληνικά στρατεύματα, αλλά και πέρα από αυτή. Έτσι, οι Έλληνες στρατιώτες ξαναβρέθηκαν στο μέτωπο ενός μεγάλου πολέμου, συνεχώς βρισκόμενοι στα όπλα από το 1912, κάνοντας ένα αγώνα, ο οποίος ήταν από πολλούς αναγνωρισμένους μεγάλους στρατιωτικούς, μεγάλου βαθμού αμφισβητήσιμης  προοπτικής για επιτυχία. Και όλα αυτά από μια ελληνική κυβέρνηση, που μόλις τρία χρόνια πριν αποτελούσε τη μια από τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις που προκάλεσαν τον Εθνικό Διχασμό, προκαλώντας την μεγάλη δυσαρέσκεια του ελληνικού λαού, ο οποίος δεν είχε καταφέρει ακόμα να ζήσει την περίοδο ειρήνης που χρειαζόταν, με αποτέλεσμα να την ποθεί ακόμα πιο πολύ. Και μάλιστα  επανήλθε στην εξουσία η κυβέρνηση αυτή, χωρίς να επαναλάβει τις εκλογές.

Η ελληνική κυβέρνηση όμως, που ξεκίνησε την μεγάλη αυτήν εκστρατεία στην Μικρά Ασία, προκειμένου να πετύχει αυτό που επεδίωκε εξ αρχής, και γι αυτό το λόγο πήρε μέρος και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου και μετά τη νίκη σε αυτόν είχε πιστέψει προς στιγμή πως το κατάφερε, καθώς όλα αυτό έδειχναν, ενώ επανερχόμενη στην εξουσία μετά τα γεγονότα που οδήγησαν στον Εθνικό Διχασμό δεν έκανε εκλογές, αυτές τις εκλογές που δεν είχε κάνει, αποφάσισε, πιεσμένη από την δυσαρέσκεια του κόσμου που έφτασε ως την απόπειρα δολοφονίας του πρωθυπουργού της, να τις κάνει.…λίγο μετά την έναρξη της μικρασιατικής εκστρατείας. Οι εκλογές στη διάρκεια μεγάλης στρατιωτικής εκστρατείας ήταν ένα μεγάλο εγκληματικό πολιτικό λάθος, που μετά την ήττα της κυβέρνησης αυτής, μπήκε αυτό αρχή για την παταγώδη αποτυχία της εκστρατείας. Θα μπορούσε να είχε βγει από την ασφυκτική κατάσταση στην οποία βρισκόταν αυτή η κυβέρνηση, με την άνοδο στο βασιλικό θρόνο στη θέση του Αλεξάνδρου, που τον αποδέχονταν οι συμμαχικές δυνάμεις, αλλά πέθανε απρόσμενα, το μεγαλύτερο αδελφό του, τον Γεώργιο, με τη μεσολάβηση της συγγενικής του βασιλικής οικογένειας της Ρουμανίας, πείθοντας τις συμμαχικές δυνάμεις περί αυτού, μια λύση που την είχε σκεφτεί ο ίδιος ο πρωθυπουργός, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αλλά δυστυχώς ποτέ δεν θέλησε να την εφαρμόσει. Παράλληλο δεύτερο μεγάλο εγκληματικό λάθος της κυβέρνησης αυτής ήταν η ανάθεση της διοίκησης της Σμύρνης, μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού εκεί, σε αρμοστή, που λίγα ήξεραν και ξέρουν περί αυτού ως τώρα οι Έλληνες, που απόδειξε με λόγο και με έργο από την πρώτη κιόλας στιγμή ότι δεν κρύβει μέσα του ούτε στίγμα αγάπης προς την πατρίδα Ελλάδα και τους συμπατριώτες Έλληνες, και αυτό το λάθος το πλήρωσαν ακριβά, και η Ελλάδα και οι Έλληνες. Ήταν ο Αριστείδης Στεργιάδης, που αποδείχτηκε ισάξιος του Εφιάλτη της αρχαίας Ελλάδας. Μετά τις εκλογές, η κυβέρνηση της αντιπολίτευσης που ανέλαβε, αποδείχτηκε στο Μικρασιατικό ζήτημα, χειρότερη από την προηγούμενή της, συνεχίζοντας την πολεμικές επιχειρήσεις στην Μικρά Ασία, της στιγμή που είχε υποσχεθεί προεκλογικά στον δυσαρεστημένο ελληνικό λαό ότι θα επέστρεφε από τον πόλεμο τους ταλαιπωρημένους στρατιώτες, που πολεμούν από το πρώτο Βαλκανικό πόλεμο. Ένα μεγάλο λάθος της νέας κυβέρνησης ήταν η αντικατάσταση των αποδεδειγμένα, από τους επιτυχείς πολέμους ως εκείνη την στιγμή, ικανών στρατηγών του στρατού από άλλους δικούς της, οι οποίοι δεν ήταν δοκιμασμένοι και έμπειροι στους πολέμους, αν και τον  έλεγχο του στρατού στη Σμύρνη τον ανάθεσε στο Βασιλιά Κωνσταντίνο, που τον επανέφερε στο θρόνο. Αυτή η αλλαγή είχε μεγάλη σημασία, γιατί ο ελληνικός στρατός τότε βασιζόταν κυρίως σε αξιωματικούς της προηγούμενης κυβέρνησης του Βενιζέλου και, μέσα στο κλίμα του εθνικού διχασμού, η αντικατάσταση των στρατηγών από βασιλικούς στρατηγούς δεν ήταν προς όφελος του, αλλά αποτελούσε συντελεστή αποδυνάμωσής του. Τότε μάλιστα ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ακριβώς τη στιγμή που τον χρειαζόταν η Ελλάδα να την βοηθήσει με τις διπλωματικές ικανότητές του όπως μπορεί, έστω και εκτός βουλής που ήταν, στο μεγάλο αυτό εγχείρημα της μικρασιατικής εκστρατείας που εκείνος το είχε ξεκινήσει, εφόσον δεν ήταν ο ίδιος πια κυβερνήτης για να αποφασίζει, την εγκατέλειψε φεύγοντας για το Παρίσι.

Η αντίστροφη μέτρηση στην πραγματικότητα είχε ήδη αρχίσει, με την Ελλάδα να χάνει σταδιακά την στήριξη των συμμάχων της Αντάντ, που είχε ως εκείνη τη στιγμή, οι οποίοι βρήκαν πρόφαση την αλλαγή της ελληνικής κυβέρνησης και την επάνοδο του Βασιλιά, για να αρχίσουν όχι μόνο να μας εγκαταλείπουν, αλλά και να τάσσονται μυστικώς στο πλευρό των ….ηττημένων αντιπάλων του πολέμου, των Τούρκων. Τα οφέλη τους υποστηρίζοντας το συνεχώς όλο και περισσότερο καλά εδραιώμενο κίνημα των Νεότουρκων, με αρχηγό του τον Κεμάλ και έδρα του την Άγκυρα, ήταν προφανή, αφού άρχισε να διαφαίνεται ότι σύντομα θα υπερίσχυε του Σουλτάνου και θα ίδρυε τουρκικό κράτος. Πρώτοι αναχώρησαν από  την Μικρά Ασία οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, σταματώντας οποιαδήποτε στήριξη στην Ελλάδα, ενώ αντιθέτως ενίσχυαν τον τουρκικό στρατό, ο οποίος, μετά και την λήξη του πολέμου με τη Ρωσία για τα εδάφη της Αρμενίας και την απελευθέρωση των δυνάμεών του από εκεί, άρχισε να ενδυναμώνει πολύ. Τελευταίοι να στηρίζουν την Ελλάδα, εγκαταλείποντάς την αργότερα κι αυτοί, έμειναν οι Άγγλοι, που κι αυτοί δεν την στήριζαν στρατιωτικά ή οικονομικά, γιατί έτσι θα έρχονταν σε ρήξη με τους άλλους συμμάχους τους που είχαν αλλάξει πολιτική, αλλά, και αυτή την κοινή πολιτική τους με την Ελλάδα την εφάρμοζαν εξυπηρετώντας τα συμφέροντά τους βέβαια, και όχι επειδή ενδιαφέρονταν για το ελληνικό συμφέρον. Απλά….συμφωνούσαν μαζί της και φρόντιζαν να ‘συμβουλεύουν’ την ελληνική κυβέρνηση, που τους άκουγε κατά γράμμα, μέχρι λίγο πριν.…την καταστροφή. Και δεν έφταναν όλα αυτά, αλλά και στη Ρωσία οι ηγέτες του διεθνή κομμουνισμού που πήραν την εξουσία θεώρησαν ότι η ελληνική επιχείρηση στην Τουρκία, όπως και αυτή εναντίον τους στην Ουκρανία, είχε ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα και έγιναν βοηθοί του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος προκειμένου να αποτρέψει την επιτυχία αυτής, στέλνοντας τόσο στρατιωτική, όσο και οικονομική βοήθεια.

Στο χάρτη σημειώνονται οι θέσεις της ελληνικής στρατιάς μετά τη μάχη στο Σαγγάριο.

Η ελληνική κυβέρνηση δεν δίστασε παρά την αλλαγή στάσης των συμμάχων, με σκοπό της την νίκη κατά του ηγέτη των Τούρκων και τον εκβιασμό του έτσι σε διαπραγματεύσεις, να προχωρήσει μόνο με το στρατό της στα ενδότερα της Μικράς Ασίας, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε δύο πρώτες ήττες στις μάχες του Ινονού  στους πρώτους μήνες του 1921. Τελικά όμως, μετά την αποβίβαση του Βασιλιά Κωνσταντίνου στη Σμύρνη στη συμβολική ημερομηνία της 29 Μαΐου, της ημέρας της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης, ο ελληνικός στρατός μπόρεσε να προχωρήσει, και στα τέλη Ιουλίου κατάφερε να βρίσκεται προ της Αλμυρής Ερήμου, που οδηγεί προ των πυλών της Άγκυρας.  Μετά από ευρεία στρατιωτική σύσκεψη που έγινε και την απόφαση που λήφθηκε για κατάληψη της Άγκυρας, με τη πεποίθηση ότι έτσι θα αναγκαστεί ο Κεμάλ να συνθηκολογήσει, η μεγάλη ελληνική στρατιά, αποτελούμενη από εκατόν είκοσι  χιλιάδες άντρες, προέλασε μέσα από την Αλμυρή Έρημο κάτω από τις καυτές ακτίνες του ήλιου του καλοκαιριού, κινούμενη αντίθετα από τη κατεύθυνση των μικρασιατικών παράλιων, στα όποια βρίσκονταν ελληνικές δυνάμεις, με τις οποίες έπρεπε να βρίσκεται σε επαφή και να ανεφοδιάζεται από αυτές. Οι Έλληνες στρατιώτες, μετά την εξάντληση της πορείας τους προς τα εκεί, χρειάστηκε να δώσουν με τους Τούρκους μια μάχη που διήρκησε μέσα στον καυτό Αύγουστο είκοσι δύο μέρες συνεχόμενα, την γνωστή μάχη του Σαγγάριου, και παρόλη την κούραση και την πείνα και δίψα, κατάφεραν με τον ηρωικό αγώνα τους  να σπάσουν και τις τρεις αμυντικές εχθρικές ζώνες, πέφτοντας στο πεδίο μάχης χιλιάδες νεκροί με τις τουρκικές απώλειες πολύ περισσότερες,  και έμεινε να κάνουν την τελική επίθεση στην Άγκυρα. Όμως μετά την σκληρή πολυήμερη μάχη που είχαν δώσει κατά των Τούρκων, οι οποίοι πολεμούσαν λυσσαλέα καθώς κινδύνευαν να τα χάσουν όλα, η στρατιωτική ηγεσία διαπίστωσε, ακριβώς τη στιγμή που ο Τούρκος ηγέτης λέγεται ότι ήταν έτοιμος να  οπισθοχωρήσει, ότι δεν αρκούν οι δυνάμεις της για το τελευταίο αυτό βήμα. Κατάλαβε επίσης ότι και στην Άγκυρα να έμπαιναν, λόγω της δυσκολίας ανεφοδιασμού σε αυτή την μεγάλη απόσταση από τα παράλια, στο  χειμώνα   που   θα   ερχόταν   μετά  το  καλοκαίρι   με   ραγδαίες   καταιγίδες,  θα  απομονώνονταν χωρίς ανεφοδιασμό. Έτσι, μετά από επικοινωνία με την ελληνική κυβέρνηση αποφασίστηκε η αμυντική εγκατάσταση της στρατιάς στη γραμμή της Συνθήκης των Σεβρών (Κίο Προποντίδας -  Εσκί Σεχίρ (ανατολικά) - Σεϊντί Γαζί (ανατολικά) - Αφιόν Καραχισάρ (ανατολικά) - Ακάρ Νταγ (ανατολικά) -  θάλασσα (δια δεξιάς όχθης του Μαιάνδρου Ποταμού)), που είχε συνολικό μήκος 740 χιλιομέτρων.  

Διαβάστε το 1ο Μέρος - Aπό τον Μέγα Αλέξανδρο έως την Μικρασιατική Καταστροφή
 εδώ: http://opaidagogos.blogspot.gr/2014/05/m-1.html

Διαβάστε το 2ο Μέρος - Από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 μέχρι την Μικρασιατική Eκστρατεία (μάχη του Σαγγάριου)  
εδώ: http://opaidagogos.blogspot.gr/2014/05/m-2-1821-e.html

Διαβάστε το 3ο Μέρος - Από την Μικρασιατική Eκστρατεία (μετά την μάχη του Σαγγάριου) μέχρι το τραγικό τέλος της. Η Μικρασιατική Καταστροφή
 εδώ: http://opaidagogos.blogspot.gr/2014/05/m-3-e.html

Διαβάστε το 4ο Μέρος - Συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής  εδώ: 
εδώ: http://opaidagogos.blogspot.gr/2014/05/m-4.html

Διαβάστε το 5ο Mέρος  (τελευταίο) - H σημερινή Ελλάδα.
 εδώ: http://opaidagogos.blogspot.gr/2014/05/m-5-h.html